خلاصه ماشینی:
"از یک طرف امکان کارنداشتیم،یعنی اختناق، استبداد حاکم بود و دسترسی به اسناد نداشتیم (به تصویر صفحه مراجعه شود) از سوی دیگر به تعبیر شهید مطهری به تاریخ، بیتوجه بودیم،از تاریخ غافل بودیم،منبعها و مأخذهایی هم که برای تاریخ معاصر داشتیم اگر نگوییم آثار خانم میس لمپتون،ادوارد براون و امثال اینها دستکم نویسندههایی مثل خان ملک ساسانی و ابراهیم صفایی و...
چهبسا بسیاری از رسایل به وسیلهء مستشرقین،یا حتی ایادی یهودیها و انگلیسیها از ایران خارج شده باشد از دوران قاجار و انقلاب مشروطیت،یا قبل از آن از دوران نهضت تنباکو روحانیت توجهی نسبت به سیاست نشان دادند و خود این امر باعث شد که فعالیتهای سیاسی،روزنامهنویسی و انتشار کتاب در بین روحانیت آغاز شود و از کنج مدرسه به متن جامعه بازگردند درهشت نه سال فعالیتهای سیاسی جنبشی سراسری در ایران و نجف و بخشی از هند شروع شد.
تازه اینها کسانی هستند که از آن فضای تحجر خارج شده بودند،به همین دلیل اگر شما به سالهای بین 20 تا 57 نگاه کنید میبینید که ما بیش از 3 هزار کتاب در موضوعات فلسفی برضد مارکسیسم،ماتریالیسم،بهائیت،کسرویگری، بابیگری،ازلیگری،صوفیگری و انحرافات دیگر داریم.
به موضوعاتی چون زندگانی علما هم کسانی چون آقای دوانی و مرحوم مدرس تبریزی و کسانی چون شهید باهنر و شهید مطهری و دیگران هم که از شاگردان حضرت امام(ره)و علامهء طباطبایی بودند در همین زمان در کشورهای عربی بهخصوص مصر به دلیل فعالیتهای علنی مارکسیستها و کمونیستها و ارتباط وسیع با 40 کشور عربی،علمای آنجا به مسائل روز بیشتر از ما میپرداختند و این وضعیت تا دههء پنجاه ادامه داشت."