چکیده:
مبحث توحید افعالی از مهمترین اقسام توحید در علم کلام است که به دلیل مستمسک شدن برای تکفیر از سوی وهابیت از اهمیت بسزایی برخوردار است. از مباحث اساسی توحید افعالی میتوان به توحید در خالقیت و توحید در ربوبیت (توحید حاکمیّت، اطاعت، تشریع) و توحید در عبادت (الوهیت) اشاره کرد. عبدالعزیز بن باز مفتی وهابی عربستان با نگاه انحصاری خود به معنای خالقیت، خداوند را خالق انسان و کارهای او دانسته و از طرفی با تعریفی که از معنای توحید ربوبی دارد، با قول به توسعه معنایی در مفهوم عبادت هرگونه تکریم و تعظیم غیر خداوند را عبادت تلقی کرده و تواضع و تکریم و تعظیم انبیاء و اولیاء الهی را مساوق با شرک دانسته است؛ وی برای اثبات دعاوی خود به تمسک به ظواهر قرآن و روایات با روش خاص سلفیه پرداخته و در توحید افعالی مسائلی برخلاف قرآن و روایات و عقل مطرح کرده است. او با رد توحید ذاتی، توحید را براساس آیات قرآن و روایات فقط به سه نوع تقسیم بندی میکند و قائل میشود که توحید ذاتی همان توحید ربوبیّت و توحید اسماء و صفات و توحید عبادت است. فقیه و متکلم شیعه آیتالله سبحانی نیز با رهیافت کلامی در توحید افعالی آشکار میسازد که دیدگاه بن باز در این مساله برخلاب عقل بیّن و نیز آیات و روایات است. این فقه شیعه، با روش مبتنی بر قواعد منطقی فهم دین به بررسی توحید در خالقیت و ربوبیّت و عبادت پرداخته و با براهین نقلی و عقلی به تبیین عقاید شیعه پرداخته است. مقاله حاضر با روش تطبیقی در موضوع توحید افعالی از دیدگاه آیتالله سبحانی و بنباز ابعاد مسأله را بررسی کرده است.