چکیده:
مقاله حاضر به بررسی نسخة خطّی عین‌الحقیقه از محمّد میرزیورالدّین پادشاه صاحب (متوفّی 1151)، عارف و شاعر فارسی‌گوی افغانی قرن دوازدهم قمری می‌پردازد. نسخة منحصر به فرد این اثر به شماره «5610» در کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران نگهداری می‌شود. پژوهش حاضر که به روش توصیفی– تحلیلی انجام شده در پی پاسخ به این پرسش است که درونمایه و مضمون اصلی و محتوایی کتاب عین‌الحقیقه چیست؟ نتایج بررسی نشان می‌دهد، کتاب عین‌الحقیقه، اثری تعلیمی و عرفانی است که بر پایۀ اخلاق، عرفان نظری و عملی تالیف شده است. موضوع عین‌الحقیقه، در بیان مقامات عرفانی، منازل، مسالک، مهالک، شرایط مرید و سالک، احوالات و سخنان عرفا و اولیاء وبه طور اخصّ طریقت اویسیه است؛ این اثر نشان دهندۀ افکار و اندیشه‌های عرفانی مولف است. که به صورت نظم و نثر نگارش شده است و نثر آن مانند اغلب متون عرفانی ساده و به دور از پیچیدگی است. میرزیورالدّین از جملات کوتاه و ساده بهره می‌گیرد، زیرا هدف وی دراین کتاب تفهیم حقیقت به مریدان و راه رسیدن به آن است. از امتیازات کتاب عرفانی عین الحقیقه، اطّلاعات جامع و کامل در باب فرقۀ اویسیه و نقشبندیّه و مشایخ آنان است که می‌تواند به عنوان کتابی مرجع عرفانی مورد استفاده قرارگیرد.
خلاصه ماشینی:
ادبیّات فارسی از این حیث یکی ازغنی‌ترین زبان‌هاي زندۀ جهان است که مجموعه‌ای پربار و گرانبها از نسخ عرفانی را از گذشته‌های دور، تاکنون در خزانۀ متون گرانبهای خود ذخیره کرده است، به طوري که امروزه بسیاری از آن بهره علمی و حظ معنوی می‌برند.
در تعریف نقد و تصحیح متون گفته‌اند: «به حاصل آوردن نسخه‌ای از اثری که بر اساس عرضه دادن و مقابله کردن نسخ خطّی معتبر و موثّق آن اثر فراهم آمده باشد، به طوری که نسخة مذکور چه از جهت مفهوم و معنی و چه از بابت لفظ و صورت عین و یا نزدیک به نسخه‌ای باشد که مؤلف عرضه داشته است.
نسخة کتاب عین‌الحقیقه تک نسخه است و با توجّه به محتوای نسخه که یک اثر عرفانی محسوب می شود و همچنین بیانگر نثر فارسی زبانان افغان است با ویژگی‌های خاص آن اهمّيّت و ضرورت تصحیح آن مسلم می گردد.
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} از تاریخ تولّد و شرح زندگانی ميرزيورالدّين اطّلاع دقیقی در دست نیست و در کتاب عین‌الحقیقه نیز در این مورد مطلبي ذکر نشده است.
(جامی، 1370: 257) براساس آنچه در کتاب عین‌الحقیقه آمده است تحوّل عرفانی میرمحمّد زیورالدّین تحت تأثیر یک خواب آغاز شده است و این خواب گویای ذات وطینت پاک اوست.
ب- نسخة خطّی عین‌الحقیقه نسخة منحصر به فرد این اثر به شمارة «5610»، در کتابخانۀ دانشگاه تهران نگهداری می‌شود و تاریخ کتابت آن روز چهارشنبه نهم شعبان سال 1149قمری ذکر شده است.
(
, 
, 
)
