بررسی سرعت روایت در کتاب «پایی که جا ماند» مقاله

کتاب «پایی که جا ماند» که در زمرۀ ادبیّات دفاع مقدّس قرار می‌گیرد به قلم سیّد ناصر حسینی‌پور نوشته شده‌است. حسینی‌پور در این اثر، خاطرات اسارت خود را به‌صورت یادداشت‌های روزانه اراﺋه کرده‌است. این جستار در‌پی آن است که کتاب مذکور را براساس نظریّۀ ژنت بررسی کند و سرعت روایت را در این اثر نشان ‌دهد. سوال اصلی پژوهش آن است که: کدام دسته از عوامل افزاینده یا کاهندۀ سرعت در «پایی که جا ماند» کاربرد بیشتری دارد؟ نتایج تحقیق حاکی از آن است که عوامل کاهندۀ سرعت همچون توصیف، نمایش، اپیزود، نقل قول و... از فراوانی قابل‌ توجّهی در اثر مذکور برخوردارند. بر همین اساس، تقریبا در همة فصول کتاب، شتاب منفی حاکم است. امّا این خصیصه نه تنها باعث ملالت خواننده نمی‌شود؛ بلکه نویسنده با این شیوه، صحنه‌های پرکشش و تاثیرگذاری را پیش چشم خواننده ترسیم کرده‌است.

بررسی «سرعت روایت» و سنجش «تداوم» رخدادها در یک اثر ادبی برای آن است که نشان داده شود کنش‌ها و رویدادها در طول چه مدّت زمانی رخ داده‌اند و با توجّه به این برهۀ زمانی، چه حجمی از کتاب به آنها اختصاص یافته‌است. این پژوهش در تلاش است با کاربست الگوی زمان‌مندی ژنت، سرعت روایت را در یکی از آثار این حوزه به نام «پایی که جا ماند» بررسی کند و به سؤالات زیر پاسخ دهد: 1. مقالة «روایت‌شناسی یک داستان کوتاه از هوشنگ گل‌شیری براساس نظریّۀ ژنت» اثر دزفولیان و مولودی (1390) و مقالة «نگرشی تحلیلی بر سرعت روایت در رمان‌های جای خالی سلوچ و موسم الهجره الی الشّمال با تکیه بر نظریّة روایت‌شناسی ژرار ژنت» نوشتۀ صالحی (1394) دیگر مقالات در این زمینه هستند. در ‌زمینۀ ادبیّات «دفاع مقدّس» نیز می‌توان به این مقالات اشاره‌کرد: مقالۀ «بررسی ساختار عنصر زمان بر‌اساس نظریّة ژرارد ژنت در نمونه‌ای از داستان کوتاه دفاع مقدّس» که پژوهشی است از رنج‌بر و همکاران (1390) و مقالة «سرعت روایت در رمان آن بیست‌و‌سه نفر براساس نظریّة ژنت» نوشتة وحدانی‌فر (1397). در هر صورت، توصیف، عنصر ساکن در روایت است (بی‌نیاز، 1392: 116)؛ زیرا در این حالت، زمان داستان از حرکت باز‌می‌ایستد اما سخن و گفتمان هنوز ادامه دارد. ک؛1990: 39 Powell, Allan) این شیوه صرف‌نظر از این که تأکید نویسنده را بر موضوعی خاص نشان ‌می‌دهد از سویی دیگر به‌عنوان یکی از روش‌های کاهندۀ سرعت روایت نیز مطرح است. این روش نیز حجم متن را افزایش می‌دهد اما از پیش‌روی زمان داستان جلوگیری‌ می‌کند.