چکیده:
نظریۀ فضاهای ذهنی از دستاوردهای چشمگیر زبانشناسی شناختی بوده و یکی از مفاهیم کمکی مهم آن است که به تحلیل تعدادی از پدیدههای معناشناختی کمک میکند. در این پژوهش به کمک فضاهای ذهنی در تحلیل یک عبارت، مفاهیم نهفته در آنها بررسی و با در نظر گرفتن فضاهایی برای آنها نحوۀ ارتباط میان فضاها تحلیل شدهاند. این فضاها در پیشزمینۀ شناختی ما حضور دارند و گاه از درون یک عبارت، شبکهای از فضاهای ذهنی تکثیر میشود که منشا تمامی آنها در اطلاعاتی است که سخنگویان زبان، دربارۀ مفاهیم مختلف در اختیار دارند. قرآن کریم ازجمله متونی است که دارای لایههای مفهومی متعدد بوده و نظریۀ فضاهای ذهنی، کارآمدترین ابزار برای تحلیل آن است. در قرآن کریم فضاهای ذهنی متعدد و متنوعی وجود دارد که هریک از آنها مفاهیمی انتزاعی را ترسیم میکنند و حال به کمک فضاهای ذهنی، مفاهیم انتزاعی ترسیمشده در قرآن کریم بهتر و عمیقتر درک میشوند؛ ازاینرو، پژوهش حاضر با تکیه بر روش توصیفیتحلیلی سعی در تحلیل و بررسی نقش دو گروه از عناصر فضاساز، یعنی گروههای فعلی و ساختهای شرطی در ایجاد فضاهای ذهنی سورههای قرآن دارد. نتایج پژوهش نشان میدهند گروههای فعلی و شرطی با ترسیم فضاهایی ورای مکان و زمان و فضاهای فرضی، موقعیتی را ایجاد میکنند تا مخاطب خود را در آن فضا قرار دهند و امکان دستیابی به مفاهیم عمیق آیات را برایش میسر کنند و بیشتر فضاهای ذهنی گروه فعلی، از نوع زمانی و فضای ذهنی گروه شرطی، از نوع فرضیاند. همچنین، این گروهها در حوزههای مربوط به معاد و بعثت در روز قیامت، ادعای فرزندخواندگی را برای خداوند و تعارض خالقیت خداوند با داشتن فرزند، بازگشت به زندگی دنیا، درخواست معجزههای عجیب و غریب را فضاسازی کردهاند.
The theory of mental spaces is one of the significant achievements of
cognitive linguistics and one of its important auxiliary concepts is that it
helps to analyze several semantic phenomena. With the help of mental
spaces in analyzing a phrase, we study the concepts hidden in them and by
considering spaces for them, we analyze the way of communication between
spaces. These spaces are present in our cognitive context and sometimes a
network of mental spaces is reproduced from within a phrase - all of which
originate in the information that the speakers of the language have about
Different concepts. One of the texts that have multiple conceptual layers and
the theory of mental spaces is the most effective tool for its analysis is the
Holy Quran. There are many and varied mental spaces in the Holy Qur'an,
each of which depicts abstract concepts, and now, with the help of mental
spaces, we can understand better and more deeply the abstract concepts
depicted in the Holy Quran. Therefore, the present study, relying on a
descriptive-analytical method, tries to analyze and examine the role of two
groups of elements-space-makers, i.e. verb phrases and conditional
structures, in creating the mental spaces of Quran chapters. The results show
that verb and conditional phrases by drawing spaces beyond space and time
and hypothetical spaces create a situation in which the audience places
himself in that space and he can achieve deep meanings of the verses. And
most of the mental spaces of the verb phrases are of the time type and the
mental space of the conditional group is of the hypothetical type. Also, these
phrases have created an atmosphere in the realms of resurrection on the Day
of Judgment, claiming adoption for God and the conflict of God's creation
with adopting a wife and having a child, returning to the life of the world,
and asking for strange miracles.
خلاصه ماشینی:
واژههای كليدي زبانشناسی شناختی، فضاهای ذهنی، انواع فضاسازها، عناصر فضاساز طرح مساله زبانشناسی شناختی 1 از سال 1987 بهصورت الگوی علمی، پا به عرصۀ ظهور در زمینۀ مطالعات زبانشناسی گذاشت و به مجموعهای از نظریهها اطلاق میشود که به ابعاد شناختیِ ارتباط زبانی میپردازد (افراشی، 1395ش، ص 25)؛ ازاینرو، زبانشناسان شناختی سعی در توصیف و تبیین ساختار و نقش زبان دارند و از این حیث، با سایر زبانشناسان وجهاشتراک دارند؛ اما تأکید زبانشناسان شناختی بر این نکته است که زبان، الگوهای اندیشه را منعکس میکند (راسخ مهند، 1397ش، ص 9)؛ ازاینرو، با تأکید بر همسازی میان معانی زبانی و سازوکارهای ذهنی، هدف از بازنمودیِ ذهن را شناخت ماهیت سازوکارهای ذهنی بیان کردند.
این نظریه بهعنوان یکی ازساختهای مفهومی بنیادین در آرای معنیشناسی شناختی در تلاش است تبیینی را برای فرایندهای شناختی و اصولی سهیم در ساخت معنا ارائه کند (نقیزاده و اورکی، 1395ش، ص 123)؛ به گونهای که با ترسیم فضاهایی مبتنی بر عبارات به تحلیل مفهومسازی نهفته در آنها میپردازد و عناصری با عنوان «فضاسازها» در ترسیم فضاهای ذهنی نقش مهمی ایفا میکنند؛ ازجمله، گروههای فعلی، اسمی، قیود زمانی و مکانی و ساختهای شرطی و متممی.
- Mental spaces - Mappings in Thought and Language - The Way we Think: Conceptual Blending and the Mind's Hidden Complexities معناشناسی شناختی در فصل هشتم، محمد راسخ مهند (1397) در کتاب درآمدی بر زبانشناسی شناختی در فصل هفتم و بلقیس روشن و لیلا اردبیلی (1392) در کتاب مقدمهای بر معناشناسی شناختی در فصل ششم، ماهیت و کارکرد فضاهای ذهنی را توضیح داده و به انواع فضاسازها اشاره کردهاند و در فصل هفدهم کتاب مقدمهای کاربردی بر استعاره اثرژلتن کوچش که شیرین پورابراهیم (1398) آن را به فارسی ترجمه کرده، به الگوی شبکهای فوکونیه و ترنر اشاره شده است.