سنجش و تحلیل میزان آسیب پذیری بافت های شهری از منظر پدافند غیر عامل با تاکید بر الگوی پراکنش کاربری های حیاتی (مطالعه موردی: شهر مهاباد) مقاله

مقدمه: یکی از اصول پدافند غیر عامل که در رابطه با کاربری‌های حیاتی و حساس باید مورد توجه قرار گیرد نحوه پراکنش و استقرار این کاربری‌ها می‌باشد، لذا رعایت فواصل و حرایم مناسب و همچنین همسایگی با سایر کاربری‌های مورد تاکید می‌باشد. هدف پژوهش: تبیین الگوی پراکنش کاربری‌های حیاتی و به طبع آن شناسایی بافت‌های آسیب پذیر شهری، هدف اصلی پژوهش حاضر می‌باشد. روش شناسی تحقیق: پژوهش کاربردی حاضر با روش تحقیق توصیفی- تحلیلی، در ارتباط با شهر مهاباد (در سال 1399) به انجام رسیده‌است. در این پژوهش داده‌های مورد استفاده از نوع کمی‌ (شیپ‌فایل‌ها) می‌باشند. جهت سنجش تراکم توزیع کاربری‌ها و همچنین الگوی توزیع آنها در سطح شهر مهاباد، از تکنیک‌های آمار فضایی در نرم‌افزار Arc GIS بهره‌گیری شده‌است. قلمرو جغرافیایی پژوهش: محدوده مورد مطالعه این پژوهش، شهر مهاباد است که در جنوب استان آذربایجان غربی واقع شده است. یافته‌ها و بحث: یافته‌های این پژوهش بیانگر آنست که الگوی توزیع مراکز حیاتی به صورت خوشه‌ای است به طوریکه ازدحام بیشتر کاربری‌های حیاتی در نواحی مرکزی و غربی شهر مهاباد مشاهده می‌شود. همچنین کانون هندسی و جغرافیایی در محدوده مرکزی شهر واقع شده و با جهت شمال‌شرقی به جنوب‌غربی امتداد یافته است. به عبارت دیگر استقرار مراکز مدیریتی و پشتیبانی درمحدوده مرکزی و همچنین مراکز نظامی عمده در محدوده غربی شهر مهاباد، چنین الگویی را سبب شده‌است، لذا بافت‌های واقع شده در این محدوده با بالاترین میزان آسیب پذیری همراه است. همچنین نتایج محاسبه شعاع آسیب‌پذیری کاربری‌های حیاتی مشخص ساخت در حدود 78 هزار نفر جمعیت، معادل تقریبی 53/0 کل جمعیت شهر و در حدود 887 هکتار، معادل 37/0 از کل مساحت شهر مهاباد در محدوده کانونی (بیضی انحراف معیار) آسیب‌پذیری شهر قرار می‌گیرند. این محدوده که محلات مرکزی و هسته اولیه و فرسوده شهر مهاباد را در خود جای داده است دارای تراکم جمعیتی بالایی نسبت به سایر محلات شهری می‌باشد به همین جهت بخش اعظم جمعیت شهری را شامل می‌شود. نتیجه‌گیری: مساله آسیب پذیری و ایمنی شهر در برابر حوادث و درگیری‌های نظامی احتمالی در شهر مهاباد بصورت بسیار جدی مطرح است.

Introduction: One of the principles of passive defense which needs to be paid attention when utilized in critical and sensitive uses is the distribution and deployment of such uses, therefore is to keep and observe appropriate distances and boundaries and also the proximity to other significant uses. Purpose of the research: Explaining the distribution pattern of vital land uses and identifying vulnerable urban tissues is the main purpose of this study.Methodology: The presented study has been done with descriptive-analytical methodology for the city of Mahabad (2020). The used data in the study are quantitative (shape files) and in order to measure the density of the distribution of the uses and also their distribution pattern in Mahabad (which are the aims of the study), ArcGIS software’s spatial statistics techniques have been used intensely.Geographical area of research: The study area of this research is the city of Mahabad, which is located in the south of West Azerbaijan province.Findings and Discussion: The results show that the distribution pattern of the critical faculties is a clustered pattern in a way that the most of these facilities are observed in the central and western parts of the city. Also, the geometric and geographical center is located in the central part and extends northeast to southwest. In other words, the deployment of support and management centers in the central part and major military centers in the western part of the city has caused such a distribution pattern. Therefore the tissues located in these parts have the most vulnerability. In addition, the results from the calculations of the radius of vulnerabilities of critical land uses revealed the fact that 78 thousand people, roughly equal to %53 of the total population and also 887 hectares, equal to %37 of the total area of the city are located in the vulnerability zone center (Elliptical Standard Deviation). This zone which includes the central neighborhoods and the initial and worn out core of the city has a high density of population comparing to the other urban neighborhoods, hence comprises a large part of the urban population. Conclusion: The issue of vulnerability and safety against accidents and military conflicts in the city of Mahabad is very serious.