چکیده:
فرم، مفهومی بنیادین در گفتمان معماری است که متاثر از تحول اندیشه معماری دستخوش تحولات متعددی شده است. انباشت غیرنظاممند مفاهیم فرم در گفتمان معاصر، ابهام و پیچیدگی معنایی فرم را موجب شده است. از سوی دیگر عدم توجه به ماهیت پویای فرم و شناخت ناکافی از نیروهای موثر بر تحول آن، فرم را همچون مفهومی منجمد نمایان ساخته و کارایی آن را در پاسخگویی به مسائل امروز معماری با تردید همراه کرده است. هدف تحقیق، کنکاش در سیر تحول معماری ایران به منظور دستیابی به خاستگاه و مفهوم فرم در معماری ایرانی بوده است. روش توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات کتابخانهای بوده، ابتدا با جستجو در پایگاهها و سایتهای اینترنتی و بانکهای اطلاعاتی و استنادی مانند پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، SID، مگ ایران و با استفاده از کلمات کلیدی تحقیق حاضر که شامل: فرم، پیدایش فرم و معماری ایرانی و . . . بوده در بین منابع مختلف با توجه به موضوع انتخابی و تحقیقات انجام شده است. در این تحقیق از روش کتابخانهای استفاده شده، نوع دادهها و نحوه اجراء هم به روش کتابخانهای است. روش تجربه و تحلیل و بررسی اطلاعات به صورت توصیفی- تحلیلی میباشد. نتایج نشان داد که تکامل فرمهای ساده از طریق اهمیت یافتن اصول هندسه به دلیل شناخت بیشتر راز ورمز آن پیشرفت سیستمهای ساختمانی، تحول و تکامل بینشهای فکری، هنری و ... بوده است. تلفیق فرمهای ساده در فرآیند ایجاد فرمهای مرکب، تغییرات و دگرگونیهای را در جهت تکامل فرمهای مذکور باعث شده است.
همچنین کلیه فرمهای مرکب از اشکال بسیار ساده تا اشکال پیچیده که در معماری ایران و در طول دوره تکامل تاریخی آن شاهد میباشیم، حاصل ترکیب و تلفیقی خلاقانه و هنرمندانه از فرمهای ساده میباشند که در این شکل علاوه بر آنکه هر فرم ساده به درجهای از کمال میرسد جایگاه و مقیاس آنها نیز در مجموعه به صورتی بسیار ماهرانه تعریف شده است.
خلاصه ماشینی:
همچنین كليه فرمهای مركب از اشكال بسيار ساده تا اشكال پيچيده كه در معماري ايران و در طول دوره تكامل تاريخي آن شاهد ميباشيم، حاصل تركيب و تلفيقي خلاقانه و هنرمندانه از فرمهای ساده ميباشند كه در اين شكل علاوه بر آنكه هر فرم ساده به درجهاي از كمال ميرسد جايگاه و مقياس آنها نيز در مجموعه به صورتي بسيار ماهرانه تعريف شده است.
از فرمهاي ساده كه در اين زمينه ميتوان نام برد كه عمدتاً بر اساس ابنيهاي كه در هزاره قبل از ميلاد به دست آمدهاند به شرح زير ميباشند: 1- صفه يا تخت صفه يا تخت خود واجد جايگاهي ممتاز در معماري دوران اوليه بوده و به شكل يك فرم ساده اوليه كه داراي مشخصههاي فضايي و كاربردي ميباشد قابل طرح است.
اين فرمها كه عملاً داراي نقش عملكردي و مشخصههاي فضايي هستند عمدتاً در فرمهاي مركب قابل مشاهده بوده و مانند بسياري از فرمهاي ساده اوليه كه عنوان شدهاند به صورت تنها در معماري ايران تحقق نيافتهاند.
همچنين در كاخهای سروستان و فيروزآباد در دورة ساساني، حياط ضمن آنكه نقش سازماندهنده را عهدهدار است، ليكن هنوز اهميت اصلي خود را در ارتباط با كل فضاها به دست نياورده و در موقعيتي حاشيهاي نسبت به ديگر فضاها قرار دارد به مرور و در دوران بعد از اسلام كه در مراحل تكامل و تحول حياط اين فضا به عنوان هسته مركزي و همچنين اصليترين فرم سازماندهي فضاهاي ديگر و يا فرمهاي ساده به كار گرفته شده و آنچنان اهميتي پيدا نموده است كه هندسه منظم حياط از اهميت بسيار بيشتري نسبت به فضاهاي جانبي برخودار ميشود.