چکیده:
در سبب نزول آیهی اشتراء نفس دو نوع از روایات مطرح است: 1. روایاتی که سبب نزول آیه را در شأن امیرالمؤمنین علی علیهالسلام و در
لیلةالمبیت ذکر کرده است. این روایات در کتب روایی شیعه و سنی به گونهی متواتر، نقل شده است. 2. روایاتی که سبب نزول آیه را در شأن برخی
صحابه همچون صهیب و ابوذر، یاد میکند. نویسنده ضمن بیان نمونههایی از روایات هر دو گروه، به بررسی روایات گروه دوم پرداخته، سند و متن
این روایات را مخدوش شمرده و نتیجه میگیرد این گونه روایات، از روی تعصب و به قصد پوشاندن فضایل اهل بیت علیهمالسلام ـ خصوصا فضایل
علی علیهالسلام در لیلةالمبیت ـ جعل شده است.
خلاصه ماشینی:
"شیخ طوسی در امالیاش روایتی را با اسناد خود از ابنعباس (2) و روایاتی را از امام سجاد علیهالسلام (3) و روایتی را از ابوزید سعیدبن اوس انصاری، از ابوعمروبن علاء و روایتی را از انسبن مالک (4) آورده که میرساند آیهی یادشده، در شأن علی علیهالسلام در لیلةالمبیت نازل شده است.
به دلیل مشابهت مضمون آنها تنها به یکی از آن روایات بسنده میکنیم: شیخ طوسی به اسناد خود آورده که انسبن مالک گفته است: وقتی رسول خدا صلیاللهعلیهوآلهوسلم به طرف غار ثور رهسپار شد و ابوبکر نیز همراه آنحضرت بود، پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم به علی علیهالسلام دستور داد که بر بستر او بخوابد و بردهی او را بپوشد.
فراتبن ابراهیم کوفی، به اسناد خود از ابنعباس نقل کرده که وی در مورد آیه گفته است: این آیه در شأن علی علیهالسلام ـ در شبی که بر بستر رسول خدا بیتوته کردـ نازل شده است.
فخر رازی، روایتی در سبب نزول این آیه علاوه بر روایت پیشین از ابنعباس نقل کرده است که: این آیه در مورد صهیببن سنان مولی عبداللهبن جدعان، عماربن یاسر، سمیه مادر عمار، یاسر پدر عمار، بلال مولی ابوبکر، ابوذر، خباببن ارت، عابسمولی حویطب نازل شده است که مشرکان آنها را گرفته و شکنجه میدادند؛ اما صهیب به اهل مکه گفت: من پیرمردی سالخورده هستم و مال و متاع دارم، من چه با شما باشم و چه از دشمنانتان باشم ضرری به شما نمیرسانم، من کلامی گفتهام و کراهت دارم که از آن دست کشیده و پایین بیایم، پس مال و متاعم را به شما میبخشم و در عوض دینم را از شما خریداری میکنم."