چکیده:
امثال و حکم فارسی با مجموعه ای از تجارب، دانش ها و اندوخته های معنوی آن، از گنجینه های ملی و مفاخر تاریخی و فرهنگی ملت ما به شمار می آیند. مطالعه این گونه نشانه های اجتماعی ـ فرهنگی، از منظر «روان شناختی ادبیات»، ما را با انواع ویژگی های شخصیتی، وراثت، و با رشد و قضاوت اجتماعی و روش های فرزندپروری گذشتگان آشنا می سازد. همچنین مثل ها در زمینه های یادگیری افراد، شخصیت، تفاوت های فردی، انگیزش و هیجان، کنش ها و رفتارهای اجتماعی آنان، اطلاعات گرانبهایی را در اختیار ما قرار می دهند. اغلب این گونه جلوه های روان شناختی با نظریه های علمی امروزی قابل بررسی و تطبیق است؛ جلوه های روانی مانند کنش و رفتارهای اجتماعی، تلقین پذیری، تعارض های روان شناختی مانند ناکامی، اضطراب و توانمندی های دفاعی چون واپس زدن، سرکوبی، همانندسازی، درون فکنی، برون فکنی، دلیل تراشی و مساله هیجان و انگیزش، انواع انگیزه و هیجان در مثل های فارسی انعکاس یافته است. در زمینه کنش ها و رفتارهای اجتماعی نیز، هم رنگی با جماعت، پرخاشگری گروهی و تقلید از دیگران، از جمله محورهای روان شناختی گویندگان مثل هاست که به نحو قابل توجهی در ضرب المثل های فارسی تجلی پیدا کرده است.
The Persian parables and words of wisdom، which bear a collection of experiences، knowledge، and spiritual treasures، all count as our national treasuries and count as part of the historical and cultural prides of the Iranian nation. The study of such social-cultural emblems and signs through a “literary psychological” approach، makes us familiar with the variety of characteristic features and its related inherited characteristics، while it also introduces us to social maturity، judgment and the manners in which the past generations raised their children. In the field of learning، these proverbs and words of wisdom offer us valuable knowledge about individual characteristics، personal differences، motivation and passion، reactions and also the social behaviors as an individual faces external events and incidents. Most of these psychological manifestations can be studied and even compared with the modern scientific theories. The Persian proverbs and words of wisdom often reflect such psychological behaviors; action and social behaviors، potential of imitation، psychological conflicts and contrasts like frustration and failure، anxiety and defensive abilities such as reactions، suppression، identification، paranoid in both the inner and outer aspects، making excuses and causing passion and motivation. Also in the field of actions and social behaviors، being in the same line with others، group aggression، and imitating others are some of the psychological kingpins mentioned in the words of these proverbs; which are interestingly enough manifested and highlighted within the Persian proverbs and sayings.
خلاصه ماشینی:
اغلب این گونه جلوههای روانشناختی با نظریههای علمی امروزی قابل بررسی و تطبیق است؛ جلوههای روانی مانند کنش و رفتارهای اجتماعی، تلقینپذیری، تعارضهای روانشناختی مانند ناکامی، اضطراب و توانمندیهای دفاعی چون واپسزدن، سرکوبی، همانندسازی، درونفکنی، برونفکنی، دلیل تراشی و مسئله هیجان و انگیزش، انواع انگیزه و هیجان در مثلهای فارسی انعکاس یافته است.
براین اساس معلوم میشود که: الف) چرا آدمی به بیان ضربالمثل روی میآورد؟ ب) نقش تجارب و اندوختههای فکری آدمی در شکلگیری مثلها تا چه حد است؟ ج) تعارضها و هنجارهای درونی و برونی آدمی چگونه به صورت امثال و حکم ادبی ظاهر میشوند؟ د) سرانجام اینکه شیوهها و جلوههای تربیتی و اخلاقی مثلها چگونه است؟ مواد و روشهای پژوهش روش پژوهش در این تحقیق «تاریخی» بوده است و طی آن امثال و حکم فارسی که در طول تاریخ و حیات مختلف اجتماعی ایرانیان، بیان شده و در منابعی چون کتب، نشریات و دایرةالمعارفها و سایر منابع فرهنگی و ادبی ضبط شدهاند، مطالعه و بررسی شدهاند.
یکی از این عوامل ساخت زیستی انسان (وراثت) است؛ دیگری محیط زندگی آدمی است که بر رفتار او تأثیر مستقیم و بسزایی دارد؛ عواملی چون «خود» یا «اراده انسانی» که با اصطلاح «وجدان» نیز از آن تعبیر میکنند، در تکوین رفتارهای فردی و اجتماعی قابل توجه هستند؛ شاهد مثال فارسی برای وراثت: ـ به کوشش نروید گل از شاخ بید نه زنگی به گرمابه گردد سفید (دهخدا، 1363، ج1: 452) ـ پرتو نیکان نگیرد هر که بنیادش بد است تربیت نا اهل را چون گردکان بر گنبد است (همان، ج1: 502) ـ جوان خوب به دایی و دختر خوب به خالهاش میبرد (بکتاش، 1385: 121).