چکیده:
در قرن پنجم هجری، به تدریج آثار عرفانی عرضه شدند و مورد ارزیابی قرار گرفتند. یکی از نخستین جوانه های این فرآیند پدیدار شدن تذکره های صوفیانه بود. نخستین این آثار، طبقات الصوفیه سلمی است. پس از گذران چند دهه، خواجه عبدالله این کتاب را برای شاگردان بازگو کرد و براساس شرایط روحی خود او و درسی بودن جلسه، تغییرات شگرفی در آن پدید آورد که به تفصیل به موارد آن اشاره می شود. این نوشتار در مقام معرفی کتاب طبقات خواجه است. در ادامه، عوامل آبشخور هایی که در شکل گیری این طبقات نقش داشته اند، بررسی می شود. در پرتو این نکات، ارزش واقعی کتاب حاضر معلوم می گردد.
خلاصه ماشینی:
حال باید دید از طبقات سلمی چگونه استفاده برده است؟ آیا آن را ترجمه یا تلخیص کرده است، یا اینکه تهذیب و گزارشی از آن به دست داده است؟ باید گفت هیچ کدام از این موارد در نظر خواجه عبدالله نبوده است و پاسخ این پرسش از مقایسة بین دو طبقات روشن خواهد شد.
به ظاهر خواجهعبدالله این کتاب را تدریس کرده است؛ حال چه این تدریس را به نحو رایج و علمی آن در نظر بگیریم و چه به صورت موعظه و ارشاد، در هر صورت میدانیم که خواجهعبدالله جلسههایی داشت که در آن، متن سلمی را مبنا قرار داده بود، ولی به اقتضای درسی بودن جلسه و نیز به سبب روحیات خاص خود خواجهعبدالله، دگرگونیهای شگرفی در آن پدید آمد؛ یعنی هرچند طبقات خواجهعبدالله با طبقات سلمی قابل مقایسه است، ولی هر کدام ویژگیهای خاصی دارند که در این نوشته، نقاط افتراق و اشتراک آنها بررسی میشود.
وقتی به این بخش از زندگانی خواجهعبدالله (در خانقاه شیخ عمو) مینگریم، روشن میشود مشایخی که نامشان در طبقات خواجه آمده و در طبقات سلمی نیامده است، بر مبنای نقلهایی است که خود خواجهعبدالله با حسی کاوشگر آن را از مشایخ دیگر میشنید.
The present article, thus, seeks to deal with such pluralists as John Hick who holds that some mystics like Ibn Arabi and Mawlavi (Rumi), among others, have taken a pluralistic approach to religion and taught this theory some centuries earlier.