چکیده:
برهان صدیقین ابنسینا برای اثبات وجود خدا، یکی از مقبولترین براهین اثبات وجود خدا محسوب میشود. یکی از چالشهای مطرح در مورد این برهان، بحث از لمی بودن یا إنی بودن آن است. بر اساس یک برداشت مشهور و سنتی از کلمات ابنسینا، برهان إنی مفید یقین نیست و لذا در مسئلة اثبات وجود خدا کارآمدی ندارد. اقامة برهان لمی نیز برای خداوند ممکن نیست؛ زیرا در برهان لمی، سیر از علت به معلول صورت میگیرد و خداوند علت ندارد. برای برونرفت از این معضله، برخی این برهان را نوعی برهان إنی دانستهاند که در آن سیر از ملازمات عامه برای اثبات مطلوب صورت میگیرد و لذا یقینآور است. گروه دوم این برهان را برهان شبه لمی دانستهاند، و برخی نیز به لمی بودن این برهان اعتقاد دارند.در این مقاله، تلاش شده است از إنی بودن برهان مورد بحث دفاع شود. إنی دانستن این برهان، با مبانی فلسفی ابنسینا سازگار است و برهان إنی نیز از نظر ابنسینا یقینآور است. البته کلمات ابنسینا دربارة إنی بودن یا لمی بودن براهین خداشناسی به طور عام و برهان صدیقین به شکل خاص، قدری متعارض است. اما شاید بتوان با توجه به مبانی ابنسینا، این تعارضات را برطرف کرد.
خلاصه ماشینی:
"شبه لمی دانستن برهان صدیقین ابنسینا ملاصدرا پس از نقل پاسخهای ارائه شده برای حل اشکال مورد بحث و مناقشه در آنها، معتقد است که این برهان را نمیتوان برهانی لمی دانست؛ زیرا واجب تعالی علت ندارد و در نتیجه، بالذات دارای برهان نیست؛ و این برهان، برهانی شبه لمی محسوب میشود (الشیرازی، 1423، ج6، ص27).
معرفتی که از برهان إنی به دست میآید، معرفتی ناقص و بالوجه است (مصباح یزدی، 1382، ج1، ص159)، اما برهان لمی که دربردارنده علت تامه شیء (علل وجود و علل ماهیت) است، علاوه بر وجود معلول، ذاتیات معلول را نیز بیان میکند و در غیر این صورت، حتی اگر در برهانی سیر از علت به معلول صورت گرفته باشد ولی ذاتیات معلول لحاظ نشده باشند، برهانی إنی خواهیم داشت (ابنسینا، 1404 ب، ص131).
ابنسینا، در پاسخ به این پرسش که اگر علم به معلول جز از راه علم به علت حاصل نمیشود و این ملازمه دو طرفه نیست، پس چگونه ما از طریق علم به مصنوع به وجود صانع پی میبریم، میگوید: در این قبیل موارد برهانی که برای این مطلب اقامه میشود، در واقع یک برهان لمی است نه إنی.
ملا مهدی نراقی در حاشیة الهیات شفاء میگوید: کلام شیخ مبنی بر این که میتوان بر وجود خداوند، برهان لمی اقامه کرد؛ یعنی برهانی که در آن، سیر از علت به معلول صورت میگیرد، قابل دفاع نیست؛ زیرا خداوند دارای علت نیست، پس برهان لمی برای ذات حق امکان ندارد."