چکیده:
والیان فیلی در سال 1006 هـ ق به دستور شاه عباس حاکم لرستان شدند. آن ها تا اوایل دوره قاجار بر سراسر لرستان پیشکوه و پشتکوه حکمرانی می کردند؛ اما فتحعلی شاه، پیشکوه لرستان را از زیر سلطه آن ها خارج نمود و قلمروشان را محدود به پشتکوه کرد. آن ها تا سال 1307 هـ ش در پشتکوه حکمرانی نمودند. در این سال پشتکوه به تصرف نیروهای دولتی درآمد و غلامرضاخان، آخرین والی پشتکوه، به نحو مسالمت آمیزی به عراق رفت و با رفتن او حکمرانی والیان فیلی خاتمه یافت.
به واسطه حکمرانی والیان فیلی بر لرستان پیشکوه، و پشتکوه به ایلات و عشایر آن مناطق فیلی می گفتند که از نظر لهجه به سه دسته لر، لک و کرد تقسیم می شوند؛ لرها و لک ها در لرستان پیشکوه و کردهای فیلی در پشتکوه و مناطق شرقی عراق سکونت دارند. تقریبا نیمی از کردهای فیلی عراق از ساکنان اصلی مناطق شرقی عراق می باشند که بعد از تعیین حدود مرزهای ایران و عثمانی در دوره صفویه در آن سوی مرزهای ایران قرار گرفتند و نیمی دیگر از ایلات پشتکوه می باشند که به عراق مهاجرت می کردند. این نوشتار، تنها به بررسی اوضاع سیاسی و اجتماعی کردهای فیلی پشتکوه در دوره والیان و علل مهاجرت آن ها به عراق می پردازد.
خلاصه ماشینی:
"در این دوره،ایلات و عشایر پشتکوه به خاطر کشمکشها ورقابتهای جانشینان حسن خان و پس از آن درگیرهای عباسقلی خان و حسین قلی خانخسارتهای زیادی را متحمل شدند و بسیاری از آنان در این دوره،پشتکوه را ترک و پشتکوه،سبب شده بود که ساکنان آن جا کمترین ارتباط را با مناطق همجوار خود درایران داشته باشند و دادوستد و تعامل فرهنگی و اجتماعی پشتکوه از زمانهای بسیاردور تا عصر رضا شاه محدود به شهرهای عراق شود.
وی افزایش مالیات را به عنوان عامل اصلی مهاجرت گستردهی مردمپشتکوه به عراق معرفی میکند و در اینباره مینویسد: آنچه ایلیات مهاجرین اتباع دولت علیهی ایران که از ظلم حکام پشتکوه به خاکعراق هجرت کردهاند،در قدیم در هرمحلی که از نقاط بین النهرین یکصد خانوار ازاین مهاجرین بودند،آن هم درصدی ده خانه از ظلم مابقی برای کسب و معیشت وفقیری به خاک عراق میآمدند،یک دو سال کسب کرده باز به وطن خود عودتمیکردند،تا آنکه رفتهرفته ظلم والیهای پشتکوه شدت گرفت،حالیه در هرمحلی ازعراق پانصد[الی]هزار خانه از این مهاجرین موجود میباشد.
وی افزایش مالیات را به عنوان عامل اصلی مهاجرت گستردهی مردمپشتکوه به عراق معرفی میکند و در اینباره مینویسد: آنچه ایلیات مهاجرین اتباع دولت علیهی ایران که از ظلم حکام پشتکوه به خاکعراق هجرت کردهاند،در قدیم در هرمحلی که از نقاط بین النهرین یکصد خانوار ازاین مهاجرین بودند،آن هم درصدی ده خانه از ظلم مابقی برای کسب و معیشت وفقیری به خاک عراق میآمدند،یک دو سال کسب کرده باز به وطن خود عودتمیکردند،تا آنکه رفتهرفته ظلم والیهای پشتکوه شدت گرفت،حالیه در هرمحلی ازعراق پانصد[الی]هزار خانه از این مهاجرین موجود میباشد."