فتح اسلامی در اران مقاله

اران یا آلبانیای تاریخی، منطقه ای در جنوب غربی آسیا و جنوب قفقاز به شمار می آمد که محدوده آن امروزه، جمهوری آذربایجان (به جز سواحل جنوبی رود ارس)، جنوب جمهوری خودمختار داغستان و قسمت هایی از شرق جمهوری های ارمنستان و گرجستان را شامل می شود. اران در دوره ظهور اسلام، کشوری نیمه مستقل و خراج گزار امپراتوری ساسانی بود که مسلمانان در سال 22 قمری قسمتی از آن و در سال 24 قمری همه اراضی آن را فتح کردند. مرحله اول فتوحات آن جا به دستور عمر بن خطاب و مرحله دوم به دستور عثمان بن عفان به وقوع پیوست. فتح همه مناطق و شهرها بدون جنگ انجام گرفت و مسلمانان در مقابل پرداخت مالیات و جزیه، مسئولیت حفظ جان، مال و سرزمین مردم را به عهده گرفتند. ایجاد زمینه برای تبلیغ دین اسلام و رساندن ندای توحید به مردم، و گرفتن راه های حمله خزران از شمال، دو عامل مهم در فتح اران بوده است. پس از فتح اران، دین اسلام در آن جا رو به گسترش نهاد، به طوری که در پایان دوره خلافت امویان، هم-راه با مسیحیت، دو دین بزرگ و مهم مردم اران را تشکیل می داد. علل گسترش اسلام در اران را باید در روح عدالت جویانه، انسان دوستانه و حقیقت محوری دین اسلام جست جو کرد؛ دینی که عرب و عجم، بنده و آزاد و فقیر و ثروت مند در آن از حقوق مساوی برخوردار بودند.

"جوانشیر که در آن جنگ تحت فرمان رستم فرخزاد، سپهسالار آذربایجان شرکت می کرد، رشادت های بی نظیری از خود نشان داد و به سبب آن از طرف یزدگرد، جوایز زیادی، از جمله رتبه سرکردگی اران، دو نیزه طلا و غیره دریافت کرد. ب) مرحله دوم فتح اران مرحله دوم فتح اران در سال 24 قمری/645-646 میلادی به دستور خلیفه جدید، عثمان بن عفان و به علت نقض شدن صلح نامه های زمان عمر از طرف مردم آذربایجان و ارمینیه آغاز شد. ولید که بر آذربایجان مسلط شد و با آنها صلح نامه امضا کرد، سلمان بن ربیعه را با دوازده هزار نفر به سوی ارمینیه روانه کرد . اما در همان سال و بعد از برگشتن ولید به کوفه، عثمان به حبیب بن مسلمه نامه نوشت و به او فتح ارمینیه را دستور داد. معاویه دو هزار نیرو برای او فرستاد و عثمان به سعید بن عاصی، والی خود در کوفه نامه نوشت و دستور داد تا سلمان بن ربیعه را با لشکری به کمک حبیب بفرستد. دوم این که سلمان وقتی بعد از دریافت نامه به سوی شهر بیلقان حرکت کرد، می بایست از طریق نشوی وارد می شد و چون گزارشی از جنگ یا صلح سلمان با مردم نشوی وجود ندارد، معلوم می شود که آن جا در آن زمان فتح شده بود. بعد او به طرف شمال حرکت کرد و در پشت رود بلنجر، با خاقان خزران روبه رو گشت و در جنگ با آنها تقریبا هم راه با همه لشکریان چهار هزار نفره خود کشته شد ."