چکیده:
حکایات موسیقایی در آثار عطار، حکایاتی است که بافت و ساختاری موسیقایی دارند و برای طرح و درک مبانی و مفاهیم عرفانی، امکانی مهم به شمار میروند. بررسی تعامل عرفان و موسیقی از منظر منظومههای عطار و نیز تذکرةالاولیاء، فضا و دیدگاههای موسیقایی عطار را نیز مشخص میکند. در منظومهها و تذکرةالاولیاء عطار، 19 حکایت موسیقایی ذکر شده که در این میان، الهینامه با 9 حکایت موسیقایی بیشترین بسامد را به خود اختصاص داده است. حکایات منثور در تذکرةالاولیاء، شش حکایت مستقلاند که منظومهها فاقد آنند. در حالی که بیشتر حکایات موسیقایی منظومهها در تذکرةالاولیاء بارها ذکر شده است. درونمایة حکایات موسیقایی متضمن درک باطن نغمات و حقیقت نفخه الهی و مرافقت و پذیرش اهل موسیقی از دیدگاه مثبتاندیش عرفانی است.
خلاصه ماشینی:
"چنانکه در روایت اسرارالتوحید، شیخ، طنبور ـ ساز باستانی رایج در خطه خراسان ـ را مینوازد و مولوی چنگ را برمیگزیند که بیش از هر سازی آن را بیشتر در اشعارش استفاده کرده و دهها تشبیه و تشخیص با این ساز آفریده است: من از زخم عشقش چو چنگی شدستم تهی نیست در من بهجز بانگ و زاری (مولوی 1363، ج 1: 14) یا تشبیه دل به چنگ: هر دل که به چنگ او در افتاد چون چنگ همیشه در خروش است (همان، ج 1: 225) اما اگر ساز رباب را برای مطرب برنگزیده و چنگ را برای او اختیار کرده، شاید خواسته روایتش با عطار متفاوت باشد و پیر بودن مطرب با شکل خمیده چنگ تناسب بیشتری داشته، در حالی که حرمت خاصی برای ساز رباب قائل بوده و خود، رباب نیز مینواخته است: و گر حال آورد قاضی سماعش آرزو آید رباب خوب بنوازم سماعی آرمش شیرین (همان، ج 4: 143) و آن را مشرب عشق قلمداد کرده و بارها خود را به رباب تشبیه کرده است: من هم رباب عشقم و عشقم ربابی است و آن لطفهای زخمة رحمانم آرزوست (مولوی 1363، ج 1: 225) نکته دیگر که تفاوت بارز حکایت عطار و سایر حکایات پیر مطرب است یکی از نتایجی است که در شعر عطار سابقه دارد و آن علاقه به ذکر مجانین و دیوانگان است که عطار مرز عقل و جنون و خیر و شر را بسیار باریک و نزدیک تصور میکند تا مردمان با نگاهی زیبا در عالم بنگرند."