چکیده:
نویسنده در این مقاله بعد از گزارش چهار دیدگاه (معاد جسمانی صرف، روحانی، مثالی، و جسمانی و روحانی) در تبیین معاد، دیدگاه حکمت متعالیه (معاد بدن جسمانی فاقد ماده) را بهتفصیل مورد تحلیل و بررسی قرار میدهد. در خاتمه نظریۀ مختار (معاد بدن جسمانی دارای ماده) تقریر و چند شبهه نیز تحلیل و نقد میشود.
The author of this article will first explain four perspectives (mere corporeal resurrection، spiritual resurrection، ideal resurrection، and corporeal-spiritual resurrection) regarding the explanation of the Resurrection; he will then elaborately investigate and analyze the theory of the transcendental wisdom (the resurrection of the corporeal body without any matter). At the end his selected theory will be explained and some questions [regarding this theory] will be answered and criticized.
خلاصه ماشینی:
اینکه علاوه بر بدن، روح و نفس وی نیز بهعنوان وجود مجرد، عود میکند؟ در صورت عود بدن، آیا عین بدن دنیوی در قیامت محشور میشود، یا مثل آن؟ بازگشت نفس آیا به صورت وجود مجرد مثالی خواهد بود یا عقلی؟ و بالأخره نسبت بدن و نفس در آخرت چگونه خواهد بود؟ اندیشوران اسلامی و دیگران با توجه به مبانی متفاوت، پاسخهای مختلفی به پرسشهای فوق دادهاند که در ذیل به تحلیل اجمالی آنها اشاره میشود: دیدگاه اول؛ معاد مادی صرف مشهور محدثان، متکلمان و مفسران، اعم از اهل سنت و شیعه، منکر وجود مجرد- غیر از خداوند متعال- از آن جمله وجود تجردی روح شدند، البته آنان جسمانیت روح را از نوع خاص، یعنی « جسم لطیف» ساری و جاری در بدن، مانند سریان آب در اندام گل و گیاه میانگارند (مجلسی، 1403ق، ج58، ص35 و ج60، ص166 و ج61، ص104).
ه) عدم دلالت ادلۀ نقلی بر مدعا دربارۀ آیات و روایات مطرحشده در تأیید نظریۀ حکمت متعالیه باید گفت آنها به صورت کلی بر تفاوت وجودی عالم آخرت و دنیا دلالت میکنند، اما اینکه علاوه بر آن، دیدگاه صدرا (وجود بدن اخروی از نوع جسمانی فاقد ماده آنهم در دنیا و همراه بدن دنیوی) را نیز ثابت میکنند، دلالت آن مورد بحث و تردید است.
دیدگاه مختار (بدن عنصری محشور منشأ نفس) به نظر میرسد با توجه به اشکالات اندک دیدگاه حکمت متعالیه میتوان آنها را با تأمل بیشتر رفع و ترمیم نمود که اشاره میشود: الف) بدن اخروی بدن جسمانی دارای ماده مهمترین اشکال نظریۀ معاد اخترامی چگونگی وجود و تحقق جسم با فعلیت محض و صرف بدون قوه و ماده در آخرت است.