چکیده:
خیال مفهومی دو وجهی که وجهی از آن عدمی است؛ این مفهوم بیشتر نزد عامه مردم به کار می رود و در محاورات روزانه از آن مفهوم « پوچی» را استنباط می کنند، اما وجه دیگرخیال وجه « وجودی» آن نزد فیلسوفان و هنرشناسان است. در دیدگاه اخیر « خیال» از جنس هنر وبستر ظهور خلاقیت هنری است. درک بهتر این مفاهیم مستلزم شناخت نظریاتی است که متفکران اسلامی در این باره بیان داشته اند. این مقاله به دنبال تبیین نقش خیال در بروز و ظهور آثار هنری بوده و کوشید تا هنرآفرینی را از این منظر به مثابه فرایندی استعلایی درساختار ذهنی انسان معرفی کند. یافته های این مقاله – که به روش تحلیل اسنادی انجام شده – نشان داد که هنر، نتیجه شهود حقیقت متکی برصورتهای خیالی و عالم هنر، رهین عالم خیال است. هنرمند هراندازه که قوای خیالی خود را به مثابه شانی ارجمند از وجود پالایش کند به توفیق هنری بیشتری دست خواهد یافت.
خلاصه ماشینی:
""(گلدواتر،1380:68)در این دیدگاه بر ظرفیت خیالی وجود هنرمند بسیار تأکید شده است و موضوعات موردنظر هنرمند در فروغ تصرفات خیالی،شأن درجه دوم پیدا میکند و هرچه هست زیباییهایمبتنی بر جولانگری خیال است؛که خود میتواند مرزهای زمان و مکان را درنوردد و به آنسوی واقعیت عینی سر بزند.
زبان از شروط لازم برای حضور انسان در جهان است،اما این به آن منظور نیست کهانسان از راه زبان میتواند تنها با همین جهان متعارف در زمان حال مرتبط باشد،بلکه جهانیکه از راه زبان ظاهر میشود جهانی بس پهناور و فراگیر است؛یعنی همه آنچه قبلا بوده واکنون هست و همه آنچه در آتیه میتواند به وجود آید در قلمرو این جهان قرار دارد.
"(همان:242)او معتقد است در مقام"کن"،سالکان بههرصورتیکه فرمان دهند آن صورتها به وجود خواهند آمد و هرکه این مقام رادریابد،به یقین میداند که جز عالم مادی،عالم دیگری نیز وجود دارد که مقام مثل معلقه(عالممثال)است،چنانکه در جایی دیگر در باب نیروی سالکان تصریح میکند:"حکیم متأله کسیاست که بدن او همچون پیراهنی برای اوست که زمانی آن را کنار نهاده و زمان دیگر به کارمیگیرد.
1عالم خیال تواناییهای بسیاری دارد و میتواند انواع تداعیهای مختلف را برایآدمی به وجود آورد و پیوسته او را از منزلی به منزلی و از کویی به کویی برساند بیآنکهدست اراده انسان در کار باشد: {Sگفتم که بر خیالت راه نظر ببندم#گفتا که شبروست او از راه دیگر آمدS}(حافظ،1378:231) "حکمای مسلمان،خیال را همان شجره طیبه میدانند که در قرآن از آن سخن رفته است.
این معنی البته در جای خود غلط نیست،ولی منظور از صور خیالی و عالم خیال چه در نزدحکما و چه در نزد صوفیه-ازجمله امام احمد غزالی-چیزی زاییده پندار آدمی نیست ونباید آن را غیر واقعی پنداشت."