چکیده:
مقاله حاضر به موضوع توحید از دیدگاه امام علی بن ابی طالب7 می پردازد. از این رو، مباحث دیگر مقوله خداشناسی، که آن امام پاک نهاد از آن ها سخن گفته است، در این مقاله گنجانیده نشده اند. آنچه در زیر می آید، عنوان های مباحث مقاله است که کوشیده شده است با بهره جویی از روایات امام علی7 به بحث و بررسی درباب آنها پرداخته شود: 1. اهمیت و آثار توحید؛ 2. معنا و اقسام توحید؛ 3. ادله توحید؛ 4. ویژگیهای توحید. . اهمیت و آثار توحید بی گمان، اصل توحید از جایگاهی والا در میان اصول اعتقادی دینی برخوردار است به گونه ای که دیگر اصول اعتقادی، بر این اصل استوار گشته اند. بنابر همین حقیقت است که امام علی7 بر توحید و نیز آثار و پیامدهای اعتقاد به توحید بسی ارج می نهد و از آن بسیار سخن می گوید. در روایتی، آن حضرت از رسول خدا6 نقل می فرماید: «التوحید نصف الدین»(1) و خود نیز می فرماید: «خداوند در میان اعضای بدن آدمی، مقام زبان را افزون کرده است و قرآن را به توحید گویا نموده است.»(2) امام7 در برخی احادیث فضیلت و پاداشی بسیار ارجمند برای یکتاپرستی و ایمان به یگانگی خداوند برشمرده است؛ چنان که می فرماید: «هیچ بنده مسلمانی زبان به لا اله الا الله نمی گشاید مگر آن که این گفتارش هر سقفی را فرو می شکافد و فرا می رود و به گناهی از او نمی رسد مگر آن که از میانش برمی دارد و از حرکت باز می ایستد تا سرانجام به همچون خودی رسد و آرام گیرد.»(3) امام رضا7 در پایان حدیث سلسله الذهب به واسطه علی7 از پیامبر اسلام6 نقل می کند که جبرئیل امین از خداوند متعال نقل کرده است
خلاصه ماشینی:
"خداوند خود را بهعنوان خداوند یگانه به آدمیان شناسانیده است و متعلق معرفت فطری، خدای واحد است و ناگزیر تذکر و توجه به این معرفت فطری، توجه به خدای یگانه است؛ چنانکه در کتاب توحید به نقل از ابوهاشم جعفری آمده است: «از امام جواد علیهالسلام پرسیدم: معنای واحد چیست؟ فرمود: آن که همگان بر یگانگیاش متفقند؛ هم چنان که خداوند عز و جل میفرماید: و اگر از ایشان بپرسی چه کسی آسمانها و زمین را آفریده است، بیگمان خواهند گفت: خدا.
3. نبود نشانههای شریک برهان سوم در گفتار حضرت علی علیهالسلام ، بر نفی شریک باری تعالی، از طریق نفی آثار و نشانههای شریک سامان یافته است؛ بدین بیان که اگر خدای واحد بیهمتا شریکی میداشت، آثار صنع و تدبیر او نیز در عرصه هستی پدیدار میگشت و چون چنین نیست، آشکار میشود که جز او، خدایی دیگر در میان نیست.
موضوع وصفناپذیری حق تعالی در آیات و روایاتی بسیار مورد تأکید قرار گرفته است: «لا تدرکه الابصار و هو یدرک الابصار» انعام/ 103 «سبحان ربک رب العزة عما یصفون» صافات/ 180 «و ما قدروا الله حق قدره» انعام/ 91 «و أن الی ربک المنتهی» نجم/ 42 علی علیهالسلام در خطبه نخست نهجالبلاغه میفرماید: «سرلوحه دین معرفت خدا است و کمال معرفت خدا، تصدیق او است و کمال تصدیق، توحید او است و کمال توحید، اخلاص برای او است و کمال اخلاص، نفی وصف از او است؛ زیرا هر وصفی گواه است که غیر از موصوف است و هر موصوفی گواهی میدهد که غیر از وصف است."