چکیده:
اشعریان قبیله ای یمنی بودند که پیش از فتح مکه اسلام آوردند در غزوه حنین و فتوحات عصر خلفا شرکت فعال داشتند. با قتل عثمان، آنان نیز همچون سایر مسلمانان، در چرخه نزاع های علوی ـ عثمانی گرفتار و به دو شاخه شیعه و سنی تقسیم شدند. شیعیان فرزندان مالک بن عامر اشعری، از یاران امیرالمومنین، بودند که نخست کوفه مرکز ثقل آنان به شمار می رفت. اما با حاکمیت یافتن حجاج، این گروه در سال های پایانی قرن اول هجری، به قم هجرت کردند. ایشان در قم با وحدت کلمه و به مدد کثرت نفرات و اموال، توانستنند در پی اقدامات گسترده عمرانی و اقتصادی و با سیاستی مداراگرایانه، دولت شهری در قم تشکیل دهند که در آن حاکمان عباسی تنها به منزله سفیرانی بودند که نقش واسطه ای میان حاکمان دولت شهر قم با نظام فرادست خلافت ایفا می نمودند و حاکمیت سیاسی شهر در قالب رهبری اریستوکراسانه اشراف و نخبگان اشعری بود. این دولت، که قریب سه سده حاکمیت داشت، سرانجام با برآمدن و قدرت یافت آل بویه، حیاتش خاتمه یافت، اما میراث عظیم و منحصر به فردی برای مکتب امامیه باقی نهاد.
خلاصه ماشینی:
آنچه نويسندة تاريخ قم نيز از ضعف و افول قدرت اشعريان در زمان خود وي نوشته است، به نظر مي‌رسد بيشتر ناظر به اهمال و ضعف آنان در فعاليت‌هاي عمراني و اقتصادي بوده که به تدريج موجب شده است زيرساخت‌هاي شهري قم رو به ويراني گذارد، (اشعري قمي، 1385، ص689) تا آنجا که اين اهمال‌ها سبب شد تا در زمان وزارت صاحب بن عبّاد، بر اثر عدم توجه به نظام آب‌رساني در قم، آب در اين شهر ناياب شود و با مساعدت صاحب بن عبّاد، شهر از کم آبي نجات يابد.
(اشعري قمي، 1385، ص162 و 411) البته در افول دولت‌شهر اشعريان نبايد قدرت يافتن آل بويه و تسلط آنان بر قم و سپس بغداد را ناديده گرفت؛ چراکه با روي کار آمدن آل بويه، موقعيت ممتاز قم، به‌عنوان کانوني امن و بي‌خطر براي اماميه، جاي خود را به بغداد داد؛ مرکز خلافت و موقعيت سياسي ممتاز، مدفن امامان هفتم و نهم(، مقرّ فعاليت‌هاي نوّاب امام زمان ـ عجل‌الله تعالي فرجه‌الشريف ـ در عصر غيبت صغرا، محل زندگي عالماني بزرگ، نزديکي به نجف، کربلا، سامرّاء و بسياري ديگر از اماکن مقدّس شيعيان، همه عواملي بود که در کنار نعمت امنيت در ساية آل بويه، از بغداد مرکزي ساخت که به تدريج، قم را به حاشيه راند، تا آنجا که آغاز سدة پنجم را بايد پاياني هميشگي بر حيات دولت‌شهر اشعريان دانست.
(
, 
, 
)
