چکیده:
مناطق کردنشین به دلیل تنوع مذهبی و وجود تفکرات آیینی فراوان، یکی از حوزه های پیچیده در زمینه فرق و مذاهب است و کمبود تحقیقات و مطالعات علمی در این خصوص مزید بر علت بوده، بر این پیچیدگی می افزاید. بیشترین جمعیت کردها پیرو مذهب شافعی از اهل سنت اند. این وضعیت در ایران، عراق، ترکیه و سوریه ثابت بوده و این خصیصه مذهبی ایشان وجه تمایز آنها با همسایگانشان است؛ زیرا همسایگان عرب، ترک، لر و فارس آنها، یا پیرو مذهب تشیع اثناعشری اند و یا سنی حنفی مذهب. در کنار پیروان مذاهب و فرقه های اسلامی، گروهی از کردها، مسیحی، آشوری، کلیمی و یزیدی مذهب هستند و جمعیت قابل توجهی از آنها را تشکیل می دهند. گستردگی و پراکندگی کردهای شیعه مذهب در مناطق کردنشین، تابع چه متغیر یا متغیرهای است؟ بیشترین جمعیت کردهای شیعه مذهب کدامند و در کجا سکونت دارند؟ کدام یک از آیین ها و مذاهب کردان در دایره تشیع قرار می گیرند؟ علل پذیرش و گسترش تشیع در میان کردها چیست؟ و چرا تنوع مذاهب در میان کردها نسبت به اقوام همجوارشان بیشتر است؟ اینها مهم ترین سوالاتی هستند که این نوشته در پی پاسخ به آنهاست.
خلاصه ماشینی:
هرچند اکثريت کردها، اهل سنّت و پيرو مذهب شافعياند و در ميان ايشان گروهي آشوري، مسيحي، کليمي و يزيدي زندگي ميکند، اما پيچيدهترين و جالبترين قسمت، بررسي فرق و مذاهب تشيّع در مناطق آنهاست؛ زيرا شاخههاي مذهبي منسوب به تشيّع در ميان کردها بيشترين پراکندگي را دارد و جمعيت انبوهي از مردم کرد در کشورهاي مذکور، مذهب شيعة اثناعشري و در کنار آن، بسياري از ايشان پيرو مکتب يارستان (اهل حق)، علوي، کاکهاي، شبک، بجوران، علي اللهي و قزلباش هستند که از نظر تقسيمبندي عقايد، در دايرة فرق و مذاهب منسوب به تشيّع قرار ميگيرند.
در ايران نيز کردهايي که لهجة کردي گوراني دارند همان نقشي را ايفا ميکنند که اين دسته از کردها در عراق بر عهده دارند؛ يعني در نواحي قرار گرفتهاند که محل تماس کردها با مناطق شيعه مذهب ايران است و بر اثر همين تماس نيز مذهب شيعة اثناعشري اختيار کردهاند.
در استان کردستان نيز طوايف کرد مقيم در نواحي شهرهاي بيجار و قروه و در استان آذربايجان غربي نيز کردهاي چاردلي و شقاقي به لهجة گوراني صحبت ميکنند و مذهب تشيّع اثناعشري دارند و در مرز تماس کردهاي سوراني و کرمانجي شافعيمذهب و ترکهاي شيعه مذهب هستند.
(توحيدي، 1371، صفحات متعدد کتاب/ زکي بک، 1377، ص163/ بهتويي، 1377، ص43) غير از شيعيان اثناعشري، در ميان کردهاي کرمانجي، دو گروه ديگر از اين دسته از کردها در دايرة فرق تشيّع قرار ميگيرند: گروه اول به کردان «قزلباش» معروفند که در کردستان ترکيه، در نواحي مرزي با ايران و عراق زندگي ميکنند و لهجة کرمانجي دارند.