چکیده:
آسیای مرکزی یکی از حوزه های تمدنی ایران است که پیوسته و در طول تاریخ نقشی اساسی در رشد و گسترش عناصر ایرانی و اسلامی در جهان ایرانی و دنیای اسلام داشته است. این منطقه علاوه بر آن که نقش بارزی در شکل دهی به هویت زبان فارسی و فرهنگ ایرانی داشته، در تثبیت عناصر ایران فرهنگی در جهان نیز نقش بی بدیلی را ایفا کرده است. قرار گرفتن تاجیکستان در حوزه فارسی زبانان ایران در دوران معاصر و حضور ده ها شاعر و نویسنده فارسی زبان در ازبکستان اهمیت این منطقه را برای ایران دو چندان کرده است. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی، جایگاه پژوهش های انجام گرفته در ایران، در سه حوزه کتاب، مقاله و پایان نامه / رساله، درباره آسیای مرکزی در قرن بیستم و ابتدای قرن بیست و یکم (1921-2010 م) در سه مقطع از ابتدای قرن بیستم تا وقوع انقلاب اسلامی، از انقلاب اسلامی تا فروپاشی شوروی و استقلال جمهوری های آسیای مرکزی، و از استقلال کشورهای آسیای مرکزی تا 2010 م بررسی شد. نتایج تحقیق نشان داد توجه به این منطقه در دوران شوروی سابق بسیار ناچیز بود، این توجه پس از وقوع انقلاب اسلامی ایران، که اهداف منطقه ای و جهانی را سرلوحه سیاست های فرهنگی و سیاسی خود قرار داده بود، شتاب بیشتری نسبت به دوره قبل (حکومت شوراها) گرفت و با فروپاشی شوروی سابق و استقلال کشورهای منطقه به سرعت رو به گسترش نهاد.
خلاصه ماشینی:
"مسئلۀ اصلی این مقاله نیز توجه به این موضوع است:پیروزی انقلاب اسلامی ایران و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق،و در نتیجه استقلال جمهوریهای این منطقه در میزان توجه پژوهشگران در ایران به آسیای مرکزی در دورۀ معاصر چه تأثیری داشته است؟ 2.
میزان توجه پژوهشگران در ایران به آسیای مرکزی پس از تقسیم آن به جمهوریهای پنج گانه از سوی شوروی تا پیروزی انقلاب اسلامی ایران و بعدتر فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق و در نتیجه استقلال این جمهوریها چگونه بوده است و در کدام یک از حوزههای پژوهشی،کتاب،مقاله و پایاننامه،موفق عمل کردهاند؟ 2-2.
در پاسخ به سؤال دوم این پژوهش مبنی براین که«کدام یک از کشورهای منطقۀ آسیای مرکزی در مرکز توجه پژوهشگران در ایران قرار گرفتهاند؟»باید گفت در میان پنج کشور منطقه،جمهوری تاجیکستان به دلیل همزبانی با مردم ایران،ترکمنستان به دلیل هممرز بودن،اشتراکات فرهنگی و تاریخی با ایران و وجود ترکمنها در دو کشور، و جمهوری ازبکستان به دلیل همزبانی بسیاری از مردمان آنها با ایرانیان و وابستگی تاریخی تعدادی از شهرهای باستانی آن به سرنوشت ایران،از جمله سمرقند،بخارا و خوارزم،بیش از دیگر کشورها دقت پژوهشگران را به خود جلب کرده است،در این میان قزاقستان نیز در بخش پایاننامهها به دلیل مسائل اقتصادی و سیاسی به نسبت مورد توجه بیشتری قرار گرفته است."