خلاصة:
فلسفه صدرایی یا حکمت متعالیه با مبنا قرار دادن عقل در کنار نقل و نقل در کنار عقل می تواند در تبیین مسایل مختلف اسلامی ورود پیدا کند و پایه های نظری و کاربردی علوم تجربی و علوم دیگر را استحکام بخشد.نظریه ی وحدت تشکیکی وجود، که به اختصار به «تشکیک وجود» معروف شده، یکی از بحث های مهم و در عین حال دشوار حکمت متعالیه به شمار می آید می تواند مبنای تحول بسیاری از نظریات در علوم را رقم بزند. میتوان اصل تشکیک را که یکی از اصول مهم فلسفه صدرایی بشمار می آید ، به علم اخلاق خواهیم برد و صفات اخلاقی را با این نگرش صدرایی بازخوانی خواهیم کرد.با این فرض ، همان طور که با اثبات «جسمانیة الحدوث و روحانیة البقاء» بودن روح و نیز «حرکتجوهری» در حکمت متعالیه صدرایی بسیاری از مسائل فلسفه نظری دگرگون شده، بسیاری از مسائل اخلاقی نیز دگرگون خواهند شد . مقامات وجودی نفس تاثیر پذیری مستقیمی از صفات رذیله و یا صفات حسنه اخلاقی دارند ، نفس برای ارتقاء رتبه به مقامات و درجات بالاتر و در مسیر استکمالی - اشتدادی ، از صفات اخلاقی کسب فیض فیض می کند و حرکت جوهری نفس در رتبه بالاتر از نباتی به کسب مقامات وجودی – اخلاقی وابستگی آشکاری دارد . در این حرکت استکمالی – اشتدادی ، صفات اخلاقی به مثابه وجودهای تشکیک پذیری هستند که رتبه ی نفس را تعین می بخشند.
ملخص الجهاز:
"»( محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، ج3، ص: 462) ملاصدرا تلاش میکند دریافت های عقلانی خود را از متن منابع دینی بیرون بکشد و برای اثبات آن شواهد زیادی از آیات و روایات ذکر میکند تا ثابت کند این نفس جسمانی الحدوث در سیر استکمال وجودی خویش با آراسته شدن به صفات کمال به مرحالی از شدت وجودی میرسد که از جسمانی بودن خارج میشود و قدم در بقاء روحانی میگذارد .
(محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، ج8، صص: 307-304) صدرالمتالهین در بخش احادیث نبوی با استفاده از این احادیث نتیجه میگیرد اگر نفس انسانی به مقام تجرد کامل عقلانی رسید و در موطن قرب الهی به شرفی رسید و به حکم ذات و فطرت انسانی و حرکت جوهری به سیرو سلوک ادامه داد تا با عالم نفوس انسانی محشور گردد ودر مقام و مرتبه نفسی به سعادتی رسید، این رتبه از وجود جوهری نفس از جسمانی بودن خارج شده و به شدت کمال و نحوه وجودی اکمل خود سیر و سلوک کرده است .
( محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، ج8، ص: 137) تصریح حکیم شیرازی به تاثیر صراط توحید و بودن در مسلک حق در رسیدن به این مقام وجودی برای نفس، بخوبی مشخص میکند که طبق حرکت جوهری که نفس از وجود ضعیف به وجود متوسط و اقوی ارتقاء پیدا میکند، این حرکت – همچنانکه قبلا هم در بحث نفس به تفصیل اشاره شد – با اضافه شدن وجودات و کمالات وجودی به نفس بوده و نفس با آن کمالات و مراحل پایین تر و ضعیف تروجودی اتحاد پیدا کرده و در عین رسیدن به مقامات عالیه، دارای مراتب پایین تر نیز خواهد بود ."