خلاصة:
یکی از واژههای متداول در متون دینی و عرف مردم، واژة «برکت» است. این واژه با
مشتقاتش در آیات قرآن و روایات، کاربرد فراوانی دارد. در قرآن بیش از سی بار آمده
است. طرح این موضوع از آن جهت قابل اهمیت است که با بررسی آیات و روایات مربوط، با
مفاهیم و موارد استعمال این واژه آشنا میشویم و با ذکر دیدگاههای مفسران و
برداشتهای گوناگون از آیات و روایات، مراد از برکت و مادی یا معنوی بودن آن را
درمییابیم.
ملخص الجهاز:
"مؤلف تفسیر کنز الدقائق، منظور از برکات را توسعة خیرات بر مردم دانسته (قمی مشهدی، 1366: 5/141) و نویسندة تفسیر المنار با تفصیل بیشتری به تفسیر آیه پرداخته است، وی با بیان این که مراد آیه این است که برکاتی از آسمان و زمین بر آنها نازل میکنیم که نه به صورت دستهجمعی و نه به صورت منفرد، برای پیشینیان نازل نکردهایم، میگوید: اگر مراد از برکات آسمانی، معارف وحی عقلی و انوار روحانی ایمان و نسیمهای الهامبخش ربانی باشد، در این صورت معنای آیه چنین خواهد شد که فایدة ایمان و پیروی از دستورات پیامبران، مکمل فطرت جسمی و روحی بشر است که نتیجهاش تأمین سعادت دنیا و آخرت میشود و اگر مقصود از برکات آسمان و زمین، نزول باران و رویش گیاهان باشد ـ آن گونه که بعضی گفتهاندـ در این صورت معنای آیه این چنین خواهد بود: ما آن گونه برکات و نعمتهای خاص خود را برای افراد متقی و مؤمن فرو خواهیم فرستاد که چنین برکات و نعمتهایی را برای دیگران نازل نکردهایم؛ زیرا مادة «برکت» دلالت بر وسعت دارد (اگر از مادة برکة الماء باشد) و دلالت بر ثبات و دوام دارد (در صورتی که از برک البعیر باشد).
علامه طباطبایی در بیان این که مراد از مبارک بودن کعبه، برکات دنیوی است، میگوید: «مبارکه» افاضة خیر زیاد است و این، گرچه شامل برکات دنیویه و اخرویه میشود، لیکن با توجه به قرینة مقابله در آیه که فرموده است: علةه السلام و هدی للعالمین علةه السلام، باید گفت که مراد از «برکات»، افاضة برکات دنیویه است که عمدة این برکات عبارت است از فراوانی ارزاق و اهتمام بیشتر مردم برای آبادی مکه (با انجام مراسم حج) و حضور پیدا کردن در آن مقام و احترام و گرامی داشتن آن (1390: 4/35)."