ملخص الجهاز:
نگاهی به تلمیح و بازبینی تلمیحات اسلامیدر دیوان نزاری قهستانی حسین صفری نژاد*جبار اسماعیلزاده* چکیده {IBحاکمیت فرهنگ قرانی در جامعۀ ایران و آشنایی صاحبانسخن با منابع غنی اسلامی و احادیث سبب گردید تلمیحاتدینی در اندیشههای این سرزمین گسترش یابد.
{S«روز قیامت به هوش باز نیاید هنوز#هرکه به حلقش رسید جرعه جام الست»S}(نزاری،1371:غزل 221) (و اذ اخذ ربّک من بنی آدم من ظهور هم ذرّیتهم واشهدهم علی انفسهم الست بربکم قالوا بلی شهدنا انتقولوا یوم القیمه انّا کنّا عن هذا غافلین/و هنگامی کهپروردگارت از پشت فرزندان آدم،ذریّه آنان را برگرفت و ایشان را برخودشان گواه ساخت که آیا پروردگار شما نیستم؟گفتند:چرا،گواهیداریم تا مبادا روز قیامت بگویید ما از این[امر]غافل بودیم.
{S«سوختم در چاه صبر از بهر آن شمع چگل#شاه ترکان فارغست از حال ما کو رستمی»S}(حافظ،1381:غزل 470) البته نسبت کاربرد تلمیح به صنایع دیگری چون اقتباس،تضمین و ارسال المثل نسبتی دوگانه است؛یعنی بین آنها هم تفاوتمشاهده میگردد و هم شباهت،عمدهترین تفاوت آنها این است کهدر تلمیح تنها به آیه،حدیث،مثل یا شعر اشاره میگردد امّا در آرایههای اقتباس...
برای نمونه بعضی از تلمیحات مانند افلاطونو جسم در دیوان او از هر شاعر دیگری بیشتر است،هرچند تلمیحاتاو نیز محدود است و بیشتر از همان انواع معروف که به وسیلۀ سعدیو حافظ تثبیت شدهاند؛سود جسته است:«تلمیح در شعر نو داستاننوی دارد.
)سوره آل عمران،آیه103 {S«کردند اعتصام به حبل اللّه و زدند#دست وفا به دامن اولاد بوتراب»S}(همان،غزل 70) -{/و اذ اخذ ربّک من بنی آدم من ظهورهم ذرّیتهم و اشهدهم علیانفسهم الست بربکم قالوا بلی شهدنا ان تقولوای یوم القیمه انّا کنّا عنهذا غافلین/}(و هنگامی که پروردگارت از پشت فرزندان آدم،ذریّه آنانرا برگرفت و ایشان را بر خودشان گواه ساخت که آیا پروردگار شمانیستم؟گفتند:چرا،گواهی داریم تا مبادا روز قیامت بگویید ما از این[امر]غافل بودیم.