خلاصة:
دکتر علی رواقی در کتاب زبان فارسی فرارودی «تاجیکی»، 336 واژه‌ای را که امروز در ماوراءالنهر متداول است، با
شرح و بسط فراوان بررسی کرده است. مؤلف کتاب، تمامی مقوله‌ها و قالبهای دستوری کاربردی در زبان فارسی
فرارودی را جدا جدا نشان داده و واژه‌ها و ساخت‌ها و دگرگونی آوایی ویژه فرا رود را مورد بررسی قرار داده است.
شیوه دکتر رواقی در شرح و توضیح واژه‌ها چنین است: عنوان به خط فارسی، آوانگاری به خط لاتینی، املای کلمات
به خط سریلیک (روسی)، معنی امروزی کلمه در تاجیکستان، ریشه کلمه در زبانهای باستانی، شواهد لغوی از
نوشته‌های امروز تاجیکستان، کاربرد در گویش‌های فرارودی، مانند اشکاشمی، شغنی، بخارایی و ایراد شواهد از
متون کهن فارسی. کتاب زبان فارسی فرارودی (تاجیکی) نه تنها از جنبه زبان شناسانه، بلکه از جهت نشان دادن
ارتباط و پیوند اقوام فارسی زبان و در نتیجه اتحاد و پیوستگی آنان، حائز اهمیت است.
ملخص الجهاز:
"آنچه غرض نویسنده از نقل این مطالب است پاسخ به این پرسش‌هاست که: آیا پادشاهان سامانی خود را ایرانی نمی‌دانسته‌اند؟ آیا وزیران و درباریان آنان ایرانی نبوده‌اند؟ آیا وقتی عنصری محمود را شاه ایران می‌نامد، خود را غیرایرانی می‌دانسته است؟ آیا وقتی مسعود سعد سلمان، شاه غزنوی را ـ که حوزه حکومتش بیشتر در جایی است که امروز پاکستان نامیده می‌شود ـ شاه ایران می‌نامد، آن شاه و خود شاعر ایرانی به شمار نمی‌رفته‌اند؟ آیا وقتی رودکی امیر بوجعفر از خاندان لیث صفاری را در حضور شاه سامانی، مفخر ایران می‌نامد، مفهوم آن این نیست که هم شاه و هم وزیر یعنی بلعمی و هم شاعر همه ایرانی هستند؟ پاسخ این پرسش‌ها مبرهن است و پاسخ به کسانی است که جهان ایرانی را با مرزهای جغرافیایی ایران فعلی یکی می‌گیرند و نه تنها به خود، به تاریخ هم جفا می‌کنند و افزایش خلط مباحث تاریخی را باعث می‌شوند.
در حقیقت در این وادی دو کار عمده باید صورت گیرد: یکی آنکه در تاجیکستان فرهنگ کهن فارسی و ایرانی به جوانان تاجیکی امروز که به علت انقطاع فرهنگی از گذشته خود بریده‌اند یادآوری شود، دیگر اینکه نشان داده شود زبان فارسی در اشکال گوناگون آن، بزرگ‌ترین عامل نزدیک‌کننده ملل ایرانی به یکدیگر است و همان‌طور که دکتر رواقی با شواهد و امثله متعدد نشان داده است، زبانی که امروز در تاجیکستان بدان سخن می‌گویند همان زبانی است که قرن‌هاست در قونیه و گنجه و شروان و همدان و اصفهان و شیراز و کاشان و کرمان و صدها جای دیگر در این عرصه خاک بدان شعر گفته‌اند، سرود سروده‌اند و ترانه ساخته‌اند."
(
, 
, 
)
