خلاصة:
قیام شیخ محمد خیابانی،مورد تحلیل ها و تفسیرهای متمایز واقع شده است که گاها له یا علیه وی است.این پژوهش بر آن است که با استفاده از روش تحلیل محتوای نطق های خیابانی به چیستی و ماهیت اهداف و انگیزه های قیام وی بپردازد. دراین پژوهش هم از تحلیل محتوای کمی و هم کیفی استفاده شده است و نشان داده خواهد شد که قیام وی بیشتر،قیام ضد استبدادی و ارتجاعی و به دنبال پیاده کردن قانون اساسی و مشروطیت و آزادی خواهی در ایران بوده است و تجزیه طلبی و استقلال آذربایجان جایگاهی در اندیشه وی نداشته است.
ملخص الجهاز:
"مقاله ی حاضر که بر اساس چنین باوری تدوین شده است، میکوشد تا نشان دهد که فن تحلیل محتوا می تواند برای نقد مفاهیم و متون و یا به عبارت بهتر تحلیل و تفسیر دیدگاه ها، کنش ها، مفاهیم و سایر ویژگی های به کار گرفته شده در متون ارزشمند تاریخی مبادرت نمود و از این راه اطلاعات ارزشمندی به دست آورد تا برای شناخت نویسنده، متون، جامعه و در کل گذشته ی جامعه مورد استفاده قرار گیرد.
با توجه به داده های فوق،خیابانی اصلاح طلب تندروی به نظر می رسد که به شدت مخالف استبداد و ارتجاع است و با قیام علیه سیستم استبدادی و ارتجاعی دوران خود،بدین وسیله می خواست با پیروی از نظم و تشکیلات منظم، و با قرار دادن اراده و حاکمیت ملی در راس امور به آزادی و آزادی خواهی در ایران کمک نماید تا بدین وسیله قدرت دولتمردان از اراده مردم نشأت گیرد و به قانون اساسی و اجرای آن پایبند باشند به طوری که مشاهده می گردد مقوله های ؛ایران،آزادیخوان و قیام بیشترین فراوانی و درصد را به خود اختصاص داده اند و در این میان تجزیه و استقلال آذربایجان کمترین و در واقع هیچ درصدی را به خود اختصاص نداده اند.
در تایید این گفتار علاوه بر داده های فوق نمونه هایی از نطق های وی را می آوریم؛ خیابانی در بسیاری از سخنرانیهایش اعلام نمود که قیام، منحصر به تبریز نبوده بلکه آزادی تمام ایران را میخواهد وی در بخشی از سخنرانی خویش در 18 اردیبهشت 1299 نیز این چنین به ایراد سخن پرداخت: این دفعه آزادیخواهان آذربایجان یا آزادی و استقلال ایران را تامین خواهند کرد یا عرصه این مملکت را مبدل به یک دریای خون ساخته و خودشان نیز در آن دریا غرق خواهند شد (فرزاد."