Abstract:
«بلوهر و بوذاسف»، اثری است آیینی و اخلاقی و به سبب اشتمال بر حکایات فلسفی و موعظه آمیز، همچون کلیله و دمنه، درخور توجّه بسیار است. بوذاسف، از القاب بودا پیش از بودا شدن اوست. پایه این کتاب و روایتی که از آن در دست است، گویای هندی بودن آن است. سرگذشت بلوهر و بیوذسف در ادبیات آیینی آوازه ای بلند دارد. این داستان تاریخچة زندگی مقرون با گوشه نشینی و تفکر گئوتمه سیدهرته، یا بوداست. این مقاله، در پی آن است که تطوّر تاریخی داستان «بلوهر و بوذاسف» را تشریح کند. این داستان کهن و حکیمانه که اصل آن ظاهرا هندی است، نه تنها مطبوع طبع و مورد اعتنای مسلمانان و به ویژه بعضی از علمای شیعی قرار گرفته است، بلکه در همان سالهای نخست پس از اسلام، به یونانی ترجمه شده و به صورت داستانی دینی به عالم مسیحیّت راه یافته است و از همین طریق با کسب شهرت و مقبولیّت روزافزون، به بسیاری از زبانهای دیگر هم نقل شده است. نسخة ایرانی این داستان، که در سدة هشتم هجری قمری توسّط «علی بن محمّد نظام تبریزی»، از روی یک نسخة اصل پهلوی یا عربی تلخیص شده است، «بلوهر و بوذاسف» نام دارد. در حوزة زبان فارسی نیز، بلوهر و بوذاسف از دیر زمان حضور داشته و حتّی از ترجمة منظوم آن به وسیلة یکی از شاعران عصر رودکی خبر داده اند. کهن ترین ترجمة فارسی این داستان که به دست ما رسیده، به تهذیب و اختصار نظام الدّین شامی (806 بعد از میلاد) است. متاسّفانه، نظام الدّین در مقدّمة خود بر این کتاب، نام مترجم فارسی آن را نیاورده است و البتّه نیز، محتمل است که کاتب نسخه (نسخة خطّی شماره 4187 کتابخانه ملّی ملک)، از ذکر نام مترجم در هنگام کتابت، خودداری کرده باشد. این داستان، در قرون اوّلیّه اسلامی، به فارسی دری ترجمه شده و در طول تاریخ، نسخه ها و روایت های متعدّدی از آن نقل شده است.
Machine summary:
لکن چنین به نظر مـیرسـد کـه پیش از این تاریخ هم ، کتابهایی بـه یکـی از زبـان هـای ایرانـی میانـه دربـارٔە احـوال و سرگذشت بودا وجود داشته است ، زیرا ابن ندیم ، (م : حدود ٣٨٠) در ذکر کتابهای هنـدوان در «الفهرست »، از سه کتاب به نامهای البد، بوذاسف و بلوهر، و بوذاسف مفرد نـام مـی- برد که در زمان او، (نیمۀ دوم قرن دوم هجری) از پهلوی به عربی ترجمه شده و موجـود بوده اند.
ترجمه های داستان بلوهر و بوذاسف چنانکه گفتیم ، کتاب «بلوهر و بیوذسف »، کتابی است آیینی و اخلاقـی کـه از زبـان پهلوی به زبان تازی گردانیده شده و سپس به بسیاری از زبان های دیگر درآمـده اسـت .
» (گوهرنامه ، ١٣٥٧) معرفی بلوهر و بوذاسف نظام تبریزی و اطلاعات نسخه شناسی پیش از این گفتیم که «بلوهر و بیوذسف » به تألیف شخصی به نـام «علـی بـن محمـد نظام تبریزی» به طبع رسیده است ؛ اما حقیقت آن است که به گفتۀ خود نظـام تبریـزی (م : بعد ٨٠٦) این کتاب در اصل ترجمۀ «فاضل کامـل و عـالم عـادل »ی اسـت کـه بـا کمال تأسف محمد بن محمد بن ابی طالب ، المشتهر به «همام طبیب » وقتی بـه دسـت خود آن را در سال ٨١٠ کتابت میکرده است ، نام آن را پـس از «فاضـل کامـل و عـالم عادل ...