Abstract:
وقف در لغت به معنای ایستادن و درنگ کردن بیشتر استفاده شده و در اصطلاح شرعی، تحبیس اصل و تسلیم منفعت تعریف شده است. وقف به عنوان یک سنت در تاریخ اسلام، پیش از اسلام و حتی در سایر ادیان وجود داشته است و کاربردهای زیادی برای آن بیان شده است. وقف و موقوفات در تاریخ اسلام و شکوفایی تمدن اسلامی به ویژه گسترش فرهنگ شیعی و توسعه علمی ـ تمدنی شیعیان نقش به سزایی داشته است. از قرن چهارم هجری و به ویژه با روی کار آمدن حکومت آل بویه، شاهد رونق موقوفات شیعی و حمایت آل بویه از مراکز مذهبی، آموزشی و رفاهی شیعیان هستیم. این جریان تا دوره حمله مغول اهمیت و تأثیرگذاری خود را حفظ کرد. در دوران پرتلاطم هجوم مغول تا تأسیس دولت ایلخانی، وقف و موقوفات مانند سایر نهادها و مظاهر تمدنی به شدت آسیب دید. سئوال اصلی این مقاله این است که نقش وقف در گسترش تشیع در دوره ایلخانان به چه میزان بوده است؟ و فرضیه ارائه شده این است که وقف در گسترش تشیع در ادوار تاریخی به خصوص عصر ایلخانان، نقش اصلی داشته است. به عنوان مدخل بحث درباره معنا و مفهوم وقف سخن گفته شده و در ادامه به روند بازسازی موقوفات شیعی به دست خواجه نصیرالدین طوسی و تأثیر آن در نوسازی و توسعه فرهنگ و مذهب تشیع و عمومیت یافتن آن در عصر ایلخانان پرداخته شده است.
Machine summary:
"قرار گرفتن دو نیروی شیعی و سنی در کنار یکدیگر که هر یک از قدرت فراوانی برخوردار بودند سبب کدورت و مجادلاتی میان آن دو شد تا این که رشیدالدین برای مدتی خود را از سیاست جدا کرد و بار دیگر با کشته شدن سعدالدین به وزارت برگشت.
470 موقوفات شیعی سازمان اوقاف بیشتر به دست اهل سنت اداره میشد اما شیعیان نیز در اداره این سازمان و وقف املاک برای بزرگان دین شرکت داشتند.
در یکی از مکتوبات خواجه رشیدالدین فضل الله که برای وجوه اهالی سیواس نوشته شده است از این که محصولات اوقاف دارالسیاده غازانی به صورت صحیح مصرف نمیگردد، اظهار ناخشنودی میشود و خواجه فرمان میدهد که با وجود موت بانی و تغیر ارکان دولت ایلخانی، کاریزهای رشیدی، دکانها، حمامها و آسیاها را که از مال او بود بر آن وقف کنند و آن را معمور نگاه دارند.
در این هنگام یکی از علمای شیعه فرصت یافت به نزد خان برود و از مظلومیت اهل تشیع، مصائب امیرالمومنین حضرت علی( و خاندانش، روی کار آمدن امویان و جنایتهای آنها و سپس تاریخ خلافت عباسی و دشمنیهایی که با شیعیان و امامان( داشتند به تفصیل سخن گوید.
در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی( صندوقی وجود دارد که با توجه به نوشته کتیبههای اطراف آن در سال 725 ق به وسیله یکی از رجال آن عصر به نام خواجه نجم الدین محمد که از وزرای عصر خود و معاصر سلطان ابوسعید بود به حرم اهدا گردیده است."