Abstract:
اردشیر بابکان در سال 224م با غلبه بر اردوان پنجم اشکانی توانست شاهنشاهی جدیدی را در تاریخ ایران پایهگذاری کند. سلسله ساسانیان به تدریج توانست پادشاهی عظیمی را تشکیل دهد که لازمه اداره چنین پادشاهی بزرگی داشتن نظام اداری توانمندومنسجم بود که در رأس آن صاحب منصبان مختلفی حضور داشتند. یکی از آن مناصب عنوان دبیری بودکه از جایگاه ممتازی در این دوره برخوردار بوده است. در رأس، این دبیران، ایران دبیربد حضور داشت که در ارتباط مستقیمی با شاهنشاه بود و در وقایع سیاسی روزگار نقش عمدهای ایفا میکرد و دیگر دبیران را تحتنظارت خود داشت. هرچند تاکنون در رابطه با مناصب مختلف دوره ساسانی بحثهایی انجام شده است اما تاکنون پژوهشی مستقل و جامع در رابطه با دبیران دوره ساسانی انجام نشده است، لذا در این پژوهش سعی شده ضمن ریشهشناسی واژه دبیر به منصب دبیری در دوره ساسانی با استفاده از روش تاریخی ـ توصیفی تحلیلی پرداخته شود و جایگاه وظایف و همچنین نحوه انتخاب دبیران و طبقات گوناگون آن مورد بررسی قرار گیرد.اردشیر بابکان در سال ٢٢٤م . با غلبه بر اردوان پنجم اشکانی توانست شاهنشــاهیای جدیــد را در تــاریخ ایــران پایــه گــذاری کنــد؛ بــدین صورت ، سلسلۀ ساسانیان به تدریج ، به پادشاهیای عظـیم تبـدیل شـد که لازمۀ ادارة آن ، داشتن نظام اداری توانمند و منسـجم بـود کـه در رأس آن ، صــاحب منصــبان مختلــف حضــور داشــتند. یکــی از ایــن مناصب ، دبیری بـود کـه در ایـن دوره ، جایگـاهی ممتـاز داشـت . در رأس همۀ دبیران ، «ایران دبیربـد» بـه صـورت مسـتقیم بـا شاهنشـاه در ارتباط بود و در وقایع سیاسی آن روزگار، نقشی مهم ایفا میکـرد و دیگر دبیران را تحت نظارت خود داشت . تاکنون دربـارة مناصـب مختلـف در دورة ساسـانیان ، پـژوهش هـایی انجام شده ؛ اما تحقیقی مستقل و جـامع دربـارة دبیـران دورة ساسـانی صورت نگرفته است ؛ از این روی، در پـژوهش حاضـر کوشـیده ایـم ضمن ریشه شناسی واژة «دبیر»، با استفاده از روش تاریخی- توصـیفی تحلیلــی بــه منصــب دبیــری در دورة ساســانیان بپــردازیم و جایگــاه ، وظایف و همچنین نحوة انتخاب دبیران و طبقات گونـاگون آن هـا را بررسی کنیم .
Machine summary:
"در هر حال ، یکی از وظایف مهم و حساس دبیـران ، نوشـتن رسـایل ، فرمـان هـا، احکـام ، خطابه ها، اندرزها، نصایح ، وصایا و دیگر سخنان شاه و بزرگـان دسـتگاه وی بـود؛ همچنـین دبیران ، عهده دار ثبت وقـایع روزانـه بودنـد و شـماری از ایشـان مناصـب دیـوانی گونـاگون داشتند و به نگارش ، تألیف یا کتابت کتاب ها میپرداختند (تفضلی، ١٣٨٥: ٤٠)؛ البت ه رسـم نوشتن چنین یاداشت هایی به دست شخصی خاص ، در دربـار هخامنشـیان و دربارهـای دورة هلنیستی نیز رواج داشـته اسـت (لوکـونین ، ١٣٨١: ١٠٧)؛ همچنـین امـور محاسـبات دولتـی، جمع آوری درآمد و هزینه ها، و تنظیم اسناد و معاهدات سیاسی و فرمان هـا بـرعهـدة دبیـران بود که زبردست ترین و کاردارترین آن ها درخدمت دربار بودند (سامی، ١٣٤٤: ٢.
(48 :1385 دربارة آنچه در نامۀ تنسر، ب عنوان «کتاب رسائل » و «کتاب سیر»، یعنی نامه نویسان آمـده است اطلاعات زیادی در دست نیست ؛ اما در برخی منابع ، به آن ها اشاراتی شده اسـت کـه هریک دارای وظایف مختلف و مسئول نوشتن نامـه هـای خـاص بودنـد؛ مـثلا یکـی از ایـن دبیران ، عهده دار نوشته های بسیار مهم مانند فرمان ها و احکام انتصاب کارگزاران بلندپایـه و شرح رویدادهای بزرگ ، و دبیری دیگر، مسئول نوشتن نامه هایی بود که ازجانب شاه بـرای پادشاهان اطراف فرستاده میشد و دیگری عهده دار نگارش نامه هـایی بـود کـه بـه بزرگـان دولت ، اشراف مملکت ، و کارگزاران ، قاضیان ، دبیران و خدمتگزاران دولت نوشته میشـد."