Abstract:
در حالی که سیاست های انگلستان در قسمت های مرکزی و جنوبی، به تشدید وضعیت بحرانی ایران را درگیر جنگ ناخواسته ای کرده بود، همسایه شمالی یعنی دولت روسیه نیز با رویکردی مشابه و البته غیر انسانی، در شرق و شمال و شمال غرب ایران به اعمال سیاست های استعماری مداخله جویانه و تشدید شرایط سخت معیشتی و تامین ارزاق روزمره مردم که با بروز قحطی همراه شد اقدام نمود. این روند تا هنگام خروج نیروهای روسیه به دنبال وقوع انقلاب بلشویکی و تشکیل دولت جماهیر شوروی که به کناره گیری آنها از میادین جنگ انجامید باقی ماند. در این پژوهش هدف آن است تا به بررسی عملکرد روسیه شوروی در خصوص قحطی در ایران در نواحی شمالی در دوران جنگ اول جهانی از دید و زاویه اسناد منتشر نشده بپردازد. بر همین اساس مقالۀ حاضر به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که روسیه چه تاثیری بر بروز و ادامه قحطی در ایران دوران جنگ داشته است. بدون تردید گذشته از مصایب طبیعی، حملات، هجوم های مکرر، بیرحمی و کشتار مردم نواحی شمالی توسط نیروهای روسی در ایجاد و عمق بخشی به بحران قحطی تاثیر گذار بوده است.وقتی سیاست هـای انگلسـتان در قسـمت هـای مرکـزی و جنـوبی، بـا تشدید وضعیت بحرانی، ایران را درگیر جنگی ناخواسته کـرده بـود، همسایۀ شمالی کشورمان ، یعنی دولت روسیه نیز با رویکردی مشـابه ، در شرق ، شمال و شمال غرب ایران به اعمال سیاست های اسـتعماری مداخله جویانه ، تشدید وضعیت سخت معیشتی و تأمین ارزاق روزمرة مردم که با بروز قحطی همراه شد، اقدام کـرد. ایـن رونـد تـا هنگـام خروج نیروهای روسیه بـه دنبـال وقـوع انقـلاب بلشـویکی و تشـکیل دولت اتحاد جماهیر شوروی که به کناره گیری آن هـا از میـدان هـای جنگ انجامید، باقی ماند. در این پژوهش ، عملکرد روسـیۀ شـوروی دربارة بروز قحطی در ایران در نواحی شـمالی در دوران جنـگ اول جهــانی را ازدیــدگاه اســناد منتشــرنشــده بررســی کــرده و بــه دنبــال پاسخگویی به این پرسش بوده ایم که روسیه چـه تـأثیری بـر بـروز و ادامۀ قحطی در ایران دوران جنگ داشته است . بدون تردید، گذشـته از مصائب طبیعی، هجوم های مکرر، بیرحمی و کشتار مردم نـواحی شمالی ازجانب نیروهای روسی در ایجاد بحران قحطی و عمق بخشی به آن ، اثرگذار بوده است .
Machine summary:
"از ایـن مقـدار، فقط ١٢٥هزار من از بنـدرهای مشهدسـر، انزلـی و ترکمـان وارد شـده بـود و جلـوگیری از صدور ٤٢٥هزار من آرد باقیمانده ، سبب هراس مردم از قحط و غلا شده بود (سـند ش ١٣، ١٤ و ١٠٠- ١٦٧١- ٢٤٠، س ا م ا)؛ همچنــین نامــۀ ادارة گمرکــات بــه وزارت مالیــه در هجدهم قوس (آذر) (سـند ش ٩٨، ١٣٥، ١٣٦- ١٦٧١- ٢٤٠، س ا م ا) کـه البتـه مـذاکره در این زمینه با «وزیر مختار مقیم تهران » نیز نتیجـه ای مثبـت نداشـت (سـند ش ٥٩- ١٦٧١- ٢٤٠، س ا م ا)؛ درضمن ، سفارت ایران در پطروگراد نیز نتوانست «اجازة ورود بیست هزار کیسه آرد را برای مشهدسر و بارفروش از مقامات لازمه » بگیرد (سند ش ٩٩- ١٦٧١- ٢٤٠، س ا م ا).
ممنوع بودن صدور بـرنج و دیگر مواد غذایی از گیلان و مازندران که درواقع ، برای مقابله با تصمیم های دولـت روسـیه دربارة تجارت خارجی این کشور تعیین شده بـود، همچنـان ادامـه داشـت و بـرنج گـیلان و مازندران به تهران و دیگر نقاط کشور صادر میشـد؛ البتـه ایـن کـار هـیچ گـاه سـبب بـروز قحطی و گرسنگی در شمال کشور نشد و کمبود موادی مانند آرد و قند نیز درطول جنگ ، آن چنان نبـود کـه بـه گرسـنگی عمـومی و قحـط و غـلا منجـر شـود."