Abstract:
مسئلة امامت و زعامت جامعه و ضرورت وجود حکومت اسلامی، یکی از بنیادیترین اصول در اندیشة سیاسی شیعه قلمداد میشود. در نگاه شیعی، امامت و ولایت از جمله مقولاتی است که به حسب عناصر و مولفههایی چون کلیت، ذاتیت، دوام و ضرورت، گرچه به دو شکل متغایر، اما هر دو در یک راستا و اعم از عصر حضور معصوم علیه السلام و دوران غیبت ایشان متجلی میگردد. در دورهای با حضور امام معصوم علیه السلام به شکل امامت و ولایت بالاصالة ایشان در امامت نبی اسلام و پس از ایشان، امیر مومنان و ائمة اطهار علیهم السلام و در دوران غیبت معصوم، به شکل نیابت فقیه جامعالشرایط ساختاربندی نظری میگردد.
این مفروض اساسی حائز اهمیت است که مسئلة ولایت فقیه بر سامانه زیست اجتماعی مسلمانان، از همان دوران اولیة عصر غیبت به صورت نظامی متعین در منظومة معرفتی فقهای شیعه شکل گرفته، اما در هر برهه، بهتناسب نحوة تعامل و ارتباط دستگاه فقاهت و سلطنت حاکمه، به صورتی بروز و ظهور یافته است. چنانکه در عصر امام خمینی ره و با فراهم شدن کلیه مقدمات موصلة دیگر مانند وحدت کلمة مردم در حمایت از گفتمان سیاسی ایشان، تئوری ولایتفقیه در سعه حداکثری این گفتمان، که همان ولایت مطلقه انتصابی فقیه جامعالشرایط بود، تجلی پیدا کرد.
Machine summary:
بنابراین، سؤال اساسی پژوهش این است که این نیابت در ولایت، با عنایت به تغایر ماهوی میان فقیه و امام معصوم(، نیابت و ولایتی مقید و محدود بوده و تنها شامل ولایت در حوزة افتاء و قضا و امور حسبیه به معنای مضیق آن میشود و یا نیابت از این جهت که تالیتلو ولایت معصومان( در تدبیر سامانه زیست سیاسی جامعه میباشد، دارای عمومیت و حتی اطلاق بوده و علاوه بر ولایت افتایی و قضایی، ولایت و تدبیر امور سیاسی و اجتماعی شیعیان به نحو ولایت مطلقه را نیز دربر میگیرد؟ از سوی دیگر، در صورت ثبوت شقِ دوم سؤال، آیا مسئله عمومیت و اطلاق ولایت، از همان آغاز عصر غیبت ولیعصر( امری مفروغٌعنه بوده و یا اینکه تئوری ولایت فقیه، از جملة مقولات متحولی است که در تعامل ایده و واقعیت خارجی، دچار تحول گردیده و در نهایت، به نظریة «ولایت مطلقة انتصابی فقیه» رهنمون گردیده است.
از سوی دیگر، مفروض اصلی نوشتار این بود که از همان آغاز عصر غیبت نیز نظریه ولایت فقها به نیابت از امام غایب در پهنای افق اندیشة فقهای شیعه بر چگونگی تعامل دستگاه فقاهت با سیاست حاکمه مبتنی بوده است، که این نظریه، به صورت تجلیات متعدد ولی متجانس و همراستا ظهور و در عصر امام خمینی( و به دلیل تمهید مبادی و زیربنیانهای آن، نظریة ولایت فقیه در قرائت حداکثری آن، یعنی «ولایت مطلقة انتصابی فقیه در عصر غیبت»، مجال ایجاد ساختی فقهیـ سیاسی برای نظام جمهوری اسلامی ایران را یافته است.