Abstract:
مقاله حاضر نگاهی است تاریخی تحلیلی و مستند بر زندگانی و آثار نمایشی یکی از شاعران پرآوازه و درعین حال گمنام نمایشنامه نویسی ایران زمین به نام نظام وفا که در اواخر دوران پهلوی اول توانست با نگارش نمایشنامه های مدرسه ای و رویکردهای پداگوژیکی و حتی فمینیستی، نام خود را به عنوان یکی از رجال ادبیات نمایشی کشور ما به ثبت برساند. نظام وفا بی گمان یکی از سخنوران نامی و شعرای نازک طبع کاشانی سده اخیر کشور ماست که او را حتی لقب «بنیان گذار مکتب رمانتیک» در ایران نام نهاده و ازاین رو از معدود شعرای معاصر کشور ماست که در زمان حیاتش هم به اشتهار رسید و تعداد زیادی کوچه و خیابان و مدرسه به نامش نام گذاری شد و هم آنکه در همان زمان حیاتش، نام و اشعارش در تذکره ها و تواریخ ادبی به ثبت رسید. حال با تمام توجهات کمابیش سطحی و چه بسا به ندرت نقادانه ای که درباره فعالیت های شعر و شاعری نظام وفا تا به امروز صورت گرفته، آنچنان که می بایست تاکنون اصلا در باب فعالیت های نمایشی و نمایشنامه های ایشان سخنی به میان نیامده و حتی در کتب مرجع ادبیات نمایشی ایران نیز جز ذکر یک اسم، کوچک ترین اشاره ای را دال بر این موضوع نمی توان پیدا کرد. می دانیم که به واسطه شهرت روزافزون نظام وفا در زمینه ادبیات و به خصوص شعر و شاعری و همین طور کم توجهی جوامع دانشگاهی و نمایشی معاصر ایران به مقوله ثبت و ضبط جریانات ازیادرفته تئاتر کشورمان، آثار نمایشی نظام وفا نیز در این اثنا فراموش شده است. ازاین رو این مقاله در صدد است که گوشه کوچکی از فعالیت های نمایشی وی را روشن سازد، باشد که این کلام مختصر مسیر را برای سایر پژوهندگان و رهروان این راه هموار سازد. در مجموع، آنچه هدف و کلیت اصلی این پژوهش را تشکیل می دهد: ابتدا نگاهی است به زندگانی، آثار و مجموعه آثار و کتب نظام وفا و در ادامه، آثار نمایشی نظام را با تمرکز بر روی دو نمایشنامه و یک سناریوی چاپ شده از ایشان شرح داده و در نهایت، بدون هرگونه جانب داری و ارزش گذاری، به ساختار نمایشی و اوضاع اجتماعی فرهنگی دوران خلق نمایشنامه های نظام وفا به تفصیل اشاره کرده ایم.
Machine summary:
آنچه بر ما معلوم است ، اگـر گفتـۀ نظـام را در مقدمـۀ کتـاب هـاي پيـروزي دل و گذشته ها که به صراحت اذعان نموده تا سال ١٣٣٠ش «بيسـت جلـد کتـاب تصـنيف کرده که هشت جلد آن طبع و منتشر شـده و کتـاب نهـم پيـروزي دل و کتـاب دهـم گذشته ها است که به طبع رسيده » (پيروزي دل ، ص ه)، با اين اوصاف ، آثار وي که بـه ترتيب زماني منتشر شده اند، ميبايست بدين قرار بوده باشد: کتاب اول : مجله وفا سال اول ١٣٠٢ش کتاب دوم : مجله وفا سال دوم ١٣٠٣ش کتاب سوم : مثنوي حبيب و رباب ١٣٠٥ش (منظوم ) 20 کتاب چهارم : چهل سالگي ١٣٠٨ش (نظم و نثر) کتاب پنجم : يادگار اروپا ١٣١٧ش (نثر و نظم ) کتاب ششم : ستاره و فروغ ١٣٢٠ش (نمايشنامۀ منثور) 21 • • کتاب هفتم : پيوندهاي دل ١٣٢٢ش (منثور و منظوم ) کتاب هشتم : فروز و فرزانه ١٣٢٣ش (نمايشنامۀ منثور) کتاب نهم : پيروزي دل يا ناهيد و بهرام ١٣٣٠ش (سناريو) کتاب دهم : گذشته ها ١٣٣٠ش (قطعات منثور و منظوم ) کتاب يازدهم : حديث دل ١٣٣٨ش (منظوم و منتثور) در ميان آثار مزبور، تنها کتاب چهل سالگي است که آنچنان که ميبايست هيچ وقت به طور کامل و مدون منتشر نشد و ازجمله کتب نظام است کـه بـه طـور پراکنـده در ساير آثار ايشان درج گرديد٢١ و حتي پيش از انتشار کامـل ، از آن توسـط خـود نظـام ، ممانعت به عمل آمد.