Abstract:
واکاوی آثار ادبی با تکیه بر آرایههای سخن و هر گونه شگردی که کلام را از سطح زبان به سطح ادب فرا ببرد، در فرایند معناسازی از اهمیت بسزایی برخوردار است، به گونهای که کشف لایههای پنهانی متون به درک تازهای از خواندن متن میانجامد. آیات و احادیث به عنوان شگردی ادبی در هر دورهای از زبان و ادبیات فارسی با توجه به مقاصد شاعران و نویسندگان، در بیان مقصودی خاص مورد استفاده قرار گرفتهاند. تاریخ جهانگشای جوینی از برجستهترین متون تاریخیـ ادبی است که کاربرد آیات و احادیث، یکی از خصیصههای مهم نثر این کتاب میباشد. در این پژوهش توصیفیـ تحلیلی سعی شده است جایگاه هنری و اثرپذیریهای جوینی در اقتباس از آیات و احادیث بررسی و تحلیل شود. لذا دو پرسش اصلی مطرح میشود: الف) با توجه به نوع کاربرد آیات و احادیث در نثر آن دوره، جوینی بیشتر از چه شیوههایی بهره برده است؟ ب) مهمترین اهداف معنایی و انگیزشی جوینی در استفاده از این هنر سبکی چه بوده است؟ نتیجة این بررسی حاکی از آن است که آیات و احادیث در این اثر، با تنوع کاربردها و شیوههای معنادار زبانی، توانسته است جایگاه ویژهای در ایراد مفاهیم ذهن نویسنده داشته باشد، به طوریکه میتوان آیات و احادیث را به عنوان یکی از شیوههای تحلیل متن معرفی کرد. بیشترین اهداف به قصد تبیین و توضیح، استشهاد و استناد، تعلیل و توجیه و نکتهپردازی به کار رفته است.
Machine summary:
"لذا دو پرسش اصلی مطرح میشود: الف ) با توجه به نوع کاربرد آیات و احادیث در نثر آن دوره ، جـوینی بیشـتر از چـه شـیوه هـایی بهـره بـرده اسـت ؟ ب ) مهم ترین اهداف معنایی و انگیزشی جوینی در استفاده از این هنر سبکی چه بوده است ؟ نتیجـۀ ایـن بررسی حاکی از آن است که آیات و احادیث در این اثر، با تنـوع کاربردهـا و شـیوه هـای معنـادار زبانی، توانسته است جایگاه ویژه ای در ایراد مفاهیم ذهن نویسنده داشته باشد، به طوریکه میتوان آیات و احادیث را به عنوان یکی از شیوه های تحلیل متن معرفـی کـرد.
با توجه به نمونۀ مذکور، میتوان چنین نتیجه گرفت کـه هرچنـد وجـه اسـتناد بـه طـور بدیعی در همۀ نمونه هایی که از آیات و احادیث استفاده میشود، وجود دارد، اما مشخصـۀ کاربرد استناد به شـکل نقـل قـول مسـتقیم ، شـفافیت بیشـتری دارد و حکـم ضـرورت را در انتخاب این نوع ، برای موقعیت های ویژه ایجاب میکند.
٣ـ٣ـ٢) نقل یک یا چند کلمه از آیه یا حدیث در این شیوه ، یک یا چند کلمۀ قرآنی یا حدیثی در بین کلام قرار مـیگیـرد کـه در بـر دارندة مفهومی به شکل اشاره یا کنایه اند: * «غبنی تمام و عیبی بنام باشد که باقی را به فانی معاوضه زنند و خضراء الدمن این جهـانی را که لعب و بازیچۀ کودکان است ، به نعیم و ناز آن جهانی بدل کنند» (جوینی، ١٣٨٩، ج ١: ٢٤٨)."