Abstract:
آواشناسی در ابتدا در حیطة علوم متنوعی قرار گرفت و بسیاری از محققانی را که متأثر از نظام فرهنگی عربی- اسلامی بودند، متوجه خود ساخت. در این میان، نحویان و دستور نویسان آن گاه که به مطالعة مسائل صرفی و نحوی می پرداختند، ناگزیر با مسائل آوایی مواجه می شدند؛ چراکه خود این علوم و به ویژه علم صرف در بسیاری از موضوعات و مباحث به گونه ای با آواشناسی تداخل داشتند. ابن جنّی نخستین دستور نویسی بود که تالیف مستقلی را به مباحث آواشناسی اختصاص داد و آن را به عنوان علمی مستقل بررسی کرد و اصطلاح زبانی «علم الأصوات» را برای دلالت بر این علم به کار برد.
مقاله حاضر درصدد است نگرشها و دیدگاههای ابن جنّی را در خصوص آواهای زبان عربی از خلال بررسی متون و آثار موجود او استخراج و آنها را از منظر پژوهشهای آواشناسی معاصر بررسی نماید. روشی که ابن جنّی در بررسیهای آوایی خود به کار برده روشی توصیفی بوده و نتایجی که در زمینه توصیف آواها به آنها دست یافته، با توجه به عدم وجود امکانات و ابزارهای تحلیل آواها بسیار پیشرفته بوده است تا جایی که با توصیف آواشناسان معاصر که مجهز به آزمایشگاهها و وسایل پیشرفته هستند، تا حد زیادی مطابقت می کند.
Phonetics was initially made the subject of diversified range of sciences، and attracted many researchers، who were under the influence of Arabic – Islamic cultural system. In the meantime، syntacticians and grammarians dealing with conjugation and syntax issues inevitably encountered phonetically related points. For، these sciences، and in particular conjugation، had overlaps with phonetics in many issues and subjects.
Ibn-e-Jenni was the first grammarian who allocated an independent book on phonetic subjects and discussed it as a distinct science. He used the linguistic term of "Elm-al-Aswat (Phonetics)" for referring to this science.
The present article is an endeavor for extracting Ibn-e-Jenni's viewpoints and doctrine regarding Arabic language phones by studying his works as available، and for studying considers that Ibn-e-Jenni's method in his phonetical studies is descriptive. It further demonstrates that despite notwithstanding paucity of facilities and tools for phone analysis، the conclusions reached by him on description of phones are so advanced that they do match to a large extent with those of the contemporary phoneticians who are equipped with advanced laboratories and instruments.
Machine summary:
"هدف در پژوهش حاضر آن است که بیان کند علمای مسلمان (عرب- غیرعرب) نسبت به ارزش و جایگاه آواشناسی در پژوهشهای زبانی واقف بودند و نیز در میان علمای مسلمان، کسانی وجود دارند که کم اهمیتتر از زبان شناسانی همانند سوسور، چامسکی و یاکوبسون نیستند، بلکه گاهی در برخی پژوهشهای علمی مربوط به زبان، بر آنها برتری دارند، که در رأس آنها میتوان از ابن جنی نام برد و در مقاله حاضر به مطالعات آوایی و واجی او خواهیم پرداخت.
در واقع درصدد هستیم تا به معرفی دیدگاهها و نظریههای آواشناختی قدما و به طور خاص ابن جنی بپردازیم تا از یک سو نگرشهای آوایی او را از خلال بررسی متون و آثار موجود، استخراج کنیم و از سوی دیگر، آنها را از منظر نظریات و پژوهشهای زبان شناسی نوین بررسی و بدین ترتیب جایگاه مطالعات او را در میان پژوهشهای زبان شناختی معاصر بیان کنیم و از این طریق بتوانیم فضیلت علمای مسلمان را در مطالعات مربوط به آواهای زبان متذکر شویم.
مراد ابن جنی از کلمه «مقطع » در عبارتی که برای بیان راز اختلاف آواهای تولید شده از طریق اندامهای گویایی به کار برده (رک: پینوشت شماره ١١) تجمع دو یا چند آوا (هجا) نیست که امروزه آواشناسان مد نظر دارند، بلکه مراد او همانطور که از کلامش فهمیده میشود، مکانی است که صوت در آنجا با مانعی روبرو میشود که از جریان و امتدادش جلوگیری میکند.
طبقه بندی و توصیفی که ابن جنی براساس جایگاه تولید از آواهای زبان عربی نموده، تقریبا مشابه همان طبقه بندی و توصیف آواشناسان معاصر است و فقط در موارد معدودی میان آنها اختلاف وجود دارد."