Abstract:
این پژوهش به بررسی ارزشهای بلاغی قصاید سنایی از دیدگاه علم معانی میپردازد تا جنبهای مهمّ از ارزشهای ادبی آن را روشن کند. یکی از مباحث مهمّ علم معانی، مبحث قصر یا حصر است که بلاغت کلام را بهویژه در بحث قصر اضافی و ادّعایی تبیینمیکند. در این جستار بر اساس قواعد مدوّن علم معانی، موضوع قصر و حصر در اشعار سنایی، ازجمله انواع آن، از چند زاویه بررسی و پس از سنجش آنها بر پایۀ قواعد و مباحث مطرح در علم معانی، بسامدهای مربوط و عوامل اثرگذاری و بلاغت ابیات مربوط در قصاید او از دیدگاه مورد بررسی تبیینمیگردد. سنایی از انواع قصر و حصرِ صفت بر موصوف، موصوف بر صفت، اِفراد، قلب، تعیین، حقیقی، و اضافی یا ادّعایی و با روشهای گوناگونِ ایجاد مفهوم حصر، هم با استفاده از ادات قصر و هم بدون آن بهطور مؤثّر استفادهکردهاست. بسامد استفاده از ادات قصر در قصاید وی شامل بیش از 110 مورد و بسامد شیوههای دیگر درحدود 45 مورد است. همچنین سنایی قصر صفت بر موصوف را حدوداً در 120 بیت و قصر موصوف بر صفت را در 25 بیت بهکارگرفتهاست. ازجملة مقاصد قصر و حصر در قصاید مورد بحث همان است که برای انواع قصر و حصر به اعتبار اعتقاد مخاطب در متن مقاله ذکر شدهاست. همچنین به مواردی همچون مبالغه در وصف یا مدح و منقبت، ترغیب و شوقانگیزی، نفی غیر موصوف، مفاخره، منحصر کردن طریق یا وسیلة رسیدن به هدف (رستگاری، کمال، عزّت، و...) در یک طریق یا وسیلة خاصّ، تحقیر غیر موصوف، هشدار، ایجاد نفرت نسبت به چیزی، تعریض و کنایه به غیر موصوف، و امثال آن میتواناشارهکرد.
This research studies the rhetorical values of Sanai Ghaznavi’s odes. Sanai Ghaznavi, the Wise, is one of the greatest Persian poets of the fifth and sixth century (Lunar year). Sanai’s Divan consists of more than 13,000 verses and includes poems in various forms. His odes are his richest poems. Like his other poems, these poems are extremely high in literary value. Investigation of rhetorical values, from the view of semantics, reveals an important aspect of the literary value of the work. An important argument in semantics is bound and omission which clarifies rhetoric in speech, especially in the discussion of literary bound and omission, and has greater literary value. In the current study, based on the established rules of rhetoric, bound and omission, especially its types, has been explored from different perspective. After their investigation, based on the rules and arguments of semantics, the related frequencies and factors relevant to effectiveness and rhetoric of verses are investigated in his odes.
Sanai has used, effectively, different types of omission with various methods. In his odes, the frequency of omission devices is more than 110 cases and the frequency of other items is 45. Moreover, he used omission of qualifier on the qualified in nearly 120 couplets and omission of qualified on the qualifier in 25 couplets.
Due to his writings in ethical and spiritual domains as well as his interest in wisdom and sermon, Sanai drew upon rhetorical techniques such as “omission and bound” in order to deeply influence his addressees. Therefore, using omission and applying its various methods, he had different intentions and purposes in mind. In addition to the items mentioned before, some other issues such as exaggeration in description or eulogy, motivation and instigation, ignoring the non-qualified, glory, limiting the way or a mean to an end to one specific method, belittling the non-qualified, warning, expressing hatred toward something, allusion to non-qualified and etc. were introduced as well.
Machine summary:
"٢. اشاره ای به مباحث قصر در بیشتر کتب مربوط به علم معانی، ازجمله کتاب اصول علم بلاغت نوشتۀ غلامحسـین رضـانژاد «نوشـین » (رضـانژاد «نوشـین »، ١٣٧٦: ٢٦٨-٢٩٠) و کتاب معانی نوشتۀ سیروس شمیسا (شمیسا، ١٣٨٩: ١٢٥-١٣٢) ذیل مبحث قصر و حصر چنـد بحـث عمـده شامل این موارد مطرح شده است : ١- معنای لغوی و اصطلاحی قصر و حصر و تعریف و تشریح کلی آن ٢- انواع قصر و حصـر به اعتبار طرفین ؛ یعنی به اعتبار مقصور و مقصورعلیه ٣- انواع قصر و حصر به اعتبار حقیقت و واقع ٤- انـواع قصـر و حصـر بـه اعتبار اعتقاد مخاطب نسبت به اصل حکم یا مضمون خبر ٥- شیوه های قصر و حصر ٦- مقاصد به کاربردن قصر یا اغراض گوینده در استفاده از شیوة بلاغی قصر و حصر شایستۀ یادآوری است که مباحث قصر و حصر و شـیوة بحـث در انـواع و جوانـب آن در کتاب های علوم بلاغت بسیار به هم نزدیک است و در اغلب آنها بـه اختصـار مطـرح و مثـال هـا و شـواهد فارسـی کمتـری آورده شده است ؛ جز در کتاب نخست که مؤلف آن بنای تألیف خود را هر چند بر اصول شیوة بحث در کتب بلاغی عربی نهاده ، شرح و تفصیل و ذکر شواهد فارسی بیشتر نسبت به کتاب های دیگر را هم در نظر داشته است ؛ اما در همین کتاب نیز مؤلف برای یکـی از مباحث عنوانی جداگانه قرار نداده و چندان به آن نپرداخته است و آن «مقاصد به کاربردن قصر» است ."