Abstract:
قرن هفتم هجری/ سیزدهم میلادی ازجمله ادوار تاریخی است که به دلیل یکی از حوادث سرنوشت ساز تاریخ ایران یعنی هجوم مغولان حائز اهمیت و بررسی است. ایلغار مغول به سال 616 ه ق به سرکردگی چنگیزخان اثرات منفی درحیات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران به جا نهاد؛ ازجمله این اثرات تزلزل در ارکان سیاسی، افول اقتصادی، دگرگونی اجتماعی و تخریب مراکز فرهنگی و تمدنی بود. اما پس از یک دوره فترت با تاسیس حکومت ایلخانی توسط هلاکو به سال (656 ه ق) مغلوان به تدریج جذب فرهنگ ایرانی شدند و جهت بازسازی و ترمیم ویرانی ها و انسجام ساختار سیاسی و اقتصاد از هم گسیخته و اعتلای فرهنگی اقدام نمودند. در این مسیر پیشرفت، اصلی ترین نقش را وزیران خردمند ایرانی و دانشمندان مشهوری چون خواجه نصیر الدین طوسی، خواجه رشید الدین فضل الله همدانی، علّامه قطب الدین شیرازی و ... ایفا کردند. آن چه در این دوره قابل توجه است، عملکرد ایرانیان علم دوست در جهت پر کردن خلاء فرهنگی ایران این زمان از طریق مجرای سیاسی بود. مطالعه سیر حرکت علوم در این عصر تاریخی و بررسی تالیفات ارزشمند دانشمندان در شعب مختلف علوم عقلی و به ویژه علوم تجربی مانند حکمت، ریاضی، نجوم، پزشکی، داروسازی و طبیعیات و تاسیسات فرهنگی نظیر رصد خانه ی مراغه، ربع رشیدی، شنب غازان و سلطانیه و... بیانگر فعالیت هایی است که ایرانیان در راستای حفظ، موجودیت فرهنگ ایرانی انجام داده اند. در این عصر علی رغم انقلابات سیاسی که با حمله مغولان به اوج رسید مشعل علم و تمدن در ایران روشن ماند و چهره هایی ماندگار در عرصه های علمی درخشیدند و تا قرن ها راهنمای نسل های بعد گردیدند.
Machine summary:
"مغولان در بدو ورود به سرزمین ایران مردمی بدوی و غیرمتمدن بودند اما بعد از مستحیل شدن در فرهنگ ایرانی و خضوع و تسلیم در برابر مدنیت ایران ارزشهای فرهنگـی را پـاس داشتند و از موقعیت علما و دانشمندان در عرصه های مختلف به ویژه سیاسی سود جستند؛ بـه موازات آن دانشمندان نیز در پرتو عنایت و توجـه ایلخانـان آزادی عمـل بیشـتری در ایجـاد فضاهای علمی و نهادهای فرهنگی پیدا کردند سیر حرکت علوم در دوره مغول حکمت و فلسفه حکمت و فلسفه در قرن هفتم و هشتم و خاصه در قرن هفتم بـر اثـر رهـایی از غوغـای تعصبی که در قرون پنجم و ششم ایران را فرا گرفته بود نضج خاصـی گرفـت .
در عصر مغول که دوره مورد بحـث مـا مـی - باشد با توجه به کاهش فعالیت های نجومی و اغلب علوم عقلی در اواخر قرن پـنجم و ششـم هجری، شاهد تجدید حیات نجوم اسلامی با تأسیس رصدخانه مراغه بـه دسـت نصـیرالدین - طوسی و گردهمایی دانشمندان بزرگـی چـون قطـب الـدین شـیرازی و مؤیدالـدین عرضـی و یحیی الدین مغربی و منجمی چینی به نام فائو- مون- جی هستیم .
گر چه مغولان در تخریب فرهنگی ایران نقش داشتند امـا در بازسـازی آن هم مؤثر بودند شاید بتوان گفت یکی از عواملی که موجب گردیـد مشـعل علـم بـه خاموشـی نگراید جدا از عواملی چون همت و علاقه اندیشمندان ایرانی به حفظ هویـت ایران،جـذب شـدن ایلخانان مغول در فرهنگ ایرانی ونفوذ ایرانیان در ایلخانان عامل مهـم تـر، از دیـد مغـولان، حفـظ موجودیت سرزمینی که قرار است بـر آن حکومـت کننـد لـذا بـرای پایـداری آن نیازمنـد داشـتن فرهنگی غنی و تمدنی شکوفا می باشند این اصلی است که مغولان را ترغیـب کـرد کـه از بومیـان برای اداره حکومت استفاده کنند."