Abstract:
فتوحات اعراب موجب تغییر و تحول گستردهای در حیات مادی و معنوی ایرانیان، بهویژه دگرگونی در برخی مولفههای سازنده هویت ایرانی شد. پیامد این رویداد ازبینرفتن برخی عناصر سازنده هویت همچون سرزمین و دولت، و تغییر برخی عناصر مانند دین، در برابر قابلیتهای برتر دین جدید بود. در مواجهه با چنین وضعیتی فرهیختگان ایرانی کوشیدند به روشهای مختلف به هویت ایرانی در کنار اندیشههای اسلامی تداوم بخشند. ایشان در کنار توجه به تاریخ و فرهنگ ایران و اسلام، اندیشههای شیعی را در آثار خود منعکس کردند و درصدد پیوند زدن میان هویت ایرانی و تشیع برآمدند. اگرچه این تلاشها به علت استیلای معنوی دستگاه خلافت عباسی راه به جایی نبرد، ولیکن در دراز مدت با ایجاد تغییرات فرهنگی زمینه احیای مجدد ایران بر پایه آموزههای شیعی را فراهم آورد. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی در پی مطالعه انعکاس اندیشههای شیعه در منابع مختلف تاریخی و ادبی پیش از حملات مغول و بررسی تاثیر آن بر گسترش تشیع به عنوان یکی از مولفههای مهم هویت ایرانی است.
Machine summary:
از اخبار منابع تاریخی و ادبی ایران تا میانه قرن هفتم برمیآید کـه نویسـندگان ایـن منابع به عنوان فرهیختگان جامعه ، به هویت ایرانی، مخصوصا مذهب شـیعی، بـه صـور مختلف ولی محدود، توجه کرده اند و با مفاهیم شیعی به عنوان مؤلفه ای هویت بخش تـا حدودی آشنا بوده و به انعکاس این اخبار در آثار خود پرداخته اند.
هدف پژوهش حاضر بازشناسی توجه فرهیختگان به هویت ایرانی و اندیشه های شـیعی و تلاش برخی از ایشان برای پیوند زدن میان هویت ایرانی و مـذهب شـیعه بـه عنـوان یکی از مؤلفه های مهم سازنده هویت است .
به نظر می رسد با وجـود آنکـه اکثـر فرهیختگـان ایـن دوره پیـرو یکـی از مـذاهب اهل سنت بودند، ولی نیم نگاهی نیز به اخبار و اندیشه های شیعی داشته و برخـی تـلاش کرده اند پیوندی میان هویت ایرانی و تشیع ایجاد نمایند.
بـا توجـه بـه ویژگی تاریخ نگاری ادوار گذشته که امکان بررسی افکار و اندیشـه هـای رایـج در میـان عموم را میسر نمیکند، بررسی آثار این افراد و بازتاب افکار و اندیشه های زمان آنها تـا حدودی به روشن شدن برخی مسائل گذشته یاری میکند.
). علاوه بر آنچه مطرح شد، مهم ترین مسئله ای که نشان دهنده تداوم هویت و فرهنـگ ایران در دوره اسلامی به شمار می رود نگارش سیاست نامه ها و اندرزنامـه هـا اسـت کـه میتوان آن را نوعی توجه به فرهنگ ایرانشهری و ادامه سنت های ایران پـیش از اسـلام در قالب و رنگـی اسـلامی دانسـت .