Abstract:
فرقه مطرفیه از انشعابات مهم زیدیه یمن است که در قرن پنجم ظهور کرد. این فرقه با مطرحکردن برخی باورهای چالشبرانگیز و متفاوت با سنت کلامی زیدیه زمینه مناقشات و مجادلات کلامی میان خود و سایر زیدیان را فراهم کرد. مطرفیه با ایجاد اماکن متعددی به نام «هجره» که مراکزی امن برای سکونت و تعلیم و تربیت بود، توانست اندیشههای خود را آزادانه تبلیغ و در میان عموم یمنیان منتشر کند. دیدگاه اصلاحگرایانه مطرفیه که مبتنی بر مساوات میان انسانها بود و همچنین پیروی آنان از رویکرد کلامی معتزله بغداد، عصیان فکری بر زیدیه قلمداد شد و به این دلیل پس از دو قرن حضور در یمن حاکمیت زیدی آنها را سرکوب و منقرض کرد. با بررسی منابع برجایمانده از آنان، به همراه منابع زیدیه مخالف این فرقه میتوان گفت گرایش مطرفیه به طبیعتگرایی، علمگرایی، عقلگرایی و همچنین تمسک به زهد تفاوتهای مهم مطرفیه با جریان اصلی زیدی در یمن بود. نوشتار فرارو میکوشد پس از بررسی منشا فرقه مطرفیه، ماهیت حقیقی آن را روشن سازد.
Machine summary:
دیـدگاه اصلاح گرایانه مطرفیه که مبتنی بر مساوات میان انسان ها بود و همچنین پیروی آنان از رویکرد کلامی معتزله بغداد، عصیان فکری بر زیدیه قلمداد شد و به این دلیـل پـس از دو قرن حضور در یمن حاکمیت زیدی آنها را سرکوب و منقرض کرد.
به همین دلیل برخی بنیان گذار مطرفیـه را یکـی از متفکـران بـاطنی مـذهب در منطقه اهنوم از نواحی کوهستانی شمال غربی صنعا (حجری یمانی، ۱۴۱۶: ۹۵/۱) دانسته انـد که توانست با تظاهر به مذهب زیدی، توده مـردم را تحـت تـأثیر خـود قـرار داده و در نتیجه گروهی از زیدیه که مطرف بن شهاب نیز در شمار ایشان بـود، بـه او گـرایش پیـدا کند (محمود عبدالعاطی، ۲۰۰۲: ۱۰-۱۱).
وسـعت گـرایش بـه مطرفیه به اندازه ای بود که گزارش شده است زمانی که ابراهیم بن احمـد بـن ابـیحمیـر اصم صبری (قرن ۶) از عالمان شافعی دوستدار اهل بیت (ع ) به قصد ملاقات بـا عالمـان علوی به صنعا آمد، جز عالمان مطرفی کس دیگری را در آنجا نیافت (ابن ابیالرجال ، ۱۴۲۵: ۱۰۷/۲) لذا این ادعای مطرفیه مبنی بر اینکه برجسته ترین علمای زیدی از جملـه پیـروان آنان می باشند شگفت انگیز نیست (مادلونگ ، ۱۳۷۵: ۲۷۹).
مسئله مساوات آنچنان مورد توجه مطرفیه بود که مخالفان آنان مانند المتوکل علیالله احمد بن سلیمان این باور را در کنار باور به استحاله از ویژگیهای برجسـته ایـن گـروه برشمرده و نقد کرده است .