Abstract:
شمس و مولوی دو شخصیت بزرگ عرفانی ـ ادبی، تأثیر ژرفی بر یکدیگر گذاشتهاند. آن دو موجب تکامل و رشد روحی و سلوکی یکدیگر شدند و از این راه شهرت و پذیرش بیمانندی یافتند. شمس و مولانا با نشر و شرح آثار و افکار همدیگر به پیشرفت و تکامل و شکوه و شهرت ادبیات و عرفان ایرانی ـ اسلامی نیز افزودند. بسیاری از پژوهشگران به تشابهات و نکات اشتراک ایشان پرداختهاند؛ اما در شیوة زندگی و نوع و روش سلوک آنها تفاوتها و حتی تضادهایی دیده میشود که این پژوهش برای اثبات بخشی از این ادعا تهیه و تدوین شده است.
در این جستار کوشش میشود تا تضادها و تفاوتهای شمس و مولوی با رویکردی تطبیقی بررسی شود و تفاوتها یا تضادهای شخصیتی این دو از جنبههای مختلف زندگی و نوع پرورش، گفتار و رفتار بیان شود. درنتیجة این بررسی علل و عوامل تفاوت یا تضادهای فکری و سلوکی شمس و مولانا، ازنظر حالات و مقامات و مقالات آشکار میگردد.
برای تبیین تفاوتها و تضادهای مولانا و شمس در نوع زندگی و معاش و نوع اخلاق و رفتار و گفتار و نیز نوع سلوک و مقام عرفانی، این مقاله در سه بخش دستهبندی و تبیین شده است: بخش اول: تفاوتها یا تضادها در زندگی فردی و اجتماعی؛ بخش دوم: تفاوت یا تضادهای اخلاقی و شخصیتی؛ بخش سوم: تفاوت یا تضادهای سلوکی و عرفانی.
Machine summary:
برای تبیین تفاوتها و تضادهای مولانا و شمس در نوع زندگی و معاش و نوع اخلاق و رفتار و گفتار و نیز نوع سلوک و مقام عرفانی، این مقاله در سه بخش دستهبندی و تبیین شده است: بخش اول: تفاوتها یا تضادها در زندگی فردی و اجتماعی؛ بخش دوم: تفاوت یا تضادهای اخلاقی و شخصیتی؛ بخش سوم: تفاوت یا تضادهای سلوکی و عرفانی.
شمس و مولوی تأثیر و تأثر بسیاری بر یکدیگر داشتهاند؛ تاحدی که میتوان گفت زندگی مولانا، پیش از دیدار با شمس، یک زندگی عادی و معمولی بود؛ اما «دگرگونی و تولد ثانوی او را باید نتیجة برخورد با شمس بدانیم، ابدیت نام شمس و عمر دوبارة او در طول تاریخ نیز نتیجة برخورد با مولانا بوده است و این دو تن هر کدام متمم وجودی دیگری به شمار میرود» (شفیعی کدکنی، 1388: 2/12).
مولوی بسیار متواضع است؛ اما کبر و نخوت درویشان و حتی شمس را تبیین میکند و میگوید اگر در رفتار با آنان ادب را رعایت نکنی، نمیتوانی از رسالتشان برخوردار شوی: نخوتی دارند و کبری چون شهان چاکری خواهند از اهل جهان تا ادبهاشان به جا گه نآوری از رسالتشان چگونه برخوری کی رسانند آن امانت را به تو تا نباشی پیششان راکع دو تو (مولوی، 1373: 3/3606 ـ 3608) 4ـ تفاوت یا تضادهای سلوکی و عرفانی شمس و مولوی ازنظر سلوکی و عرفانی نیز تفاوتها یا تضادهای آشکاری دارند که اشاره به آنها، برای شناخت بهتر جوانب مختلف زندگی روحی آن دو و نیز فهم و تبیین علل اختلافهای فکری آنها مؤثر است.