Abstract:
ساختار کالبدی یک شهر میتوانداز عوامل بسیاری از قبیل عوامل محیطی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، جریانها و مکاتب فکری حاکم و الگوهای شهرنشینی جهان تاثیرپذیر باشد. ساختار کالبدی-فضایی شهر برآیند تمام نیروهایی است که باعث به وجود آمدن و شکلگیری یک سکونتگاه میشود و دارای نمود عینی و ذهنی هست. رشد و توسعه شهرها، براثر حوادث مختلف در تمام ادوار تاریخی، دارای افول و صعود بوده است. امروزه آگاهی از ساختار فضایی شهر و دلایلی که در دورههای مختلف بر چگونگی گسترش فضایی آن حاکم بوده، برای کنترل گسترش آن ضرورت دارد و یکی از عوامل مهم تاثیرگذار در میزان موفقیت برنامهریزان و طراحان شهری است. ساختار کالبدی- فضایی شهر یزد که در طول دورههای تاریخی به تبعیت از ویژگیهای اقلیمی، اجتماعی، اقتصادی و مکاتب فکری زمان خود بهطور بطئی شکلگرفته بود، از سال 1300 شمسی به بعد به دلایل متعدد دچار تحول و دگرگونی گردید و در پی آن مسائل و مشکلات مختلفی در نظام شهری رخداده است. بهطوریکه شهر یزد در زمان قدیم با داشتن الگوی فشرده از مزایای اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی این الگو بهره میبرد، اما بهموازات توسعه و گسترش شهر بهتدریج از این الگو فاصله گرفت. مقاله حاضر باهدف شناسایی عوامل موثر بر ساختار کالبدی-فضایی شهرها بر آن است تا با استفاده از روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و تاریخی و بهرهگیری از تجزیهوتحلیل کیفی توصیفی، به شناخت و تحلیل روند تاریخی گسترش شهر یزد و تعیین عوامل موثر بر آن درگذر زمان بپردازد. نتایج این پژوهش نشان میدهد که در ابتدا عوامل طبیعی بهخصوص شرایط اقلیمی ازجمله تاثیرگذارترین عوامل بر نحوه رشد و توسعه شهر یزد بوده، اما در دورههای بعدی عوامل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و بهخصوص جریانهای حاکم فکری تاثیر بسزایی در تغییرات ساختار کالبدی- فضایی این شهر داشتهاند.
The physical structure of a city can be influenced by many factors، such as environmental، economic، social، political and schools of thought، and urban patterns of the world. The city's physical-spatial structure is the result of all the forces that give rise to the formation of a settlement، with objective and subjective impressions. The growth and development of cities has been declining and rising due to various events in all historical periods. Today، knowledge of the spatial structure of the city and the reasons that dominate its spatial expansion in different periods is necessary to control its expansion. The physical-spatial structure of the city of Yazd، developed during the historical periods according to the climatic، social and economic characteristics of its time، has evolved since the 1300s onwards due to numerous reasons. As Yazd city in ancient times، with its compact model، benefited from this social، economic and environmental benefits، it gradually shifted away from this pattern in spite of the expansion of the city. The aim of this paper is to identify the factors affecting the spatial structure of cities in order to identify and analyze the historical trend of the city of Yazd and determine the factors affecting it during this special evolution period through the descriptive-analytical and historical research method and utilizing qualitative descriptive analysis. The results of this research show that at first natural factors، especially climatic conditions، were the most influential factors on the growth and development of Yazd city، But in the following periods، social، economic، political and especially intellectual dominant currents have had a profound effect on the changes in the city's physical-spatial structure.
Machine summary:
ساختار کالبدي - فضايي شهر يزد که در طول دوره هاي تاريخي به تبعيت از ويژگي هاي اقليمي ، اجتماعي ، اقتصادي و مکاتب فکري زمان خود به طور بطئي شکل گرفته بود، از سال ١٣٠٠ شمسي به بعد به دلايل متعدد دچار تحول و دگرگوني گرديد و در پي آن مسائل و مشکلات مختلفي در نظام شهري رخ داده است .
نتايج اين پژوهش نشان مي دهد که در ابتدا عوامل طبيعي به خصوص شرايط اقليمي ازجمله تأثيرگذارترين عوامل بر نحوه رشد و توسعه شهر يزد بوده ، اما در دوره هاي بعدي عوامل اجتماعي ، اقتصادي ، سياسي و به خصوص جريان هاي حاکم فکري تأثير بسزايي در تغييرات ساختار کالبدي - فضايي اين شهر داشته اند.
بررسي نظرات جامعه شناسان و جغرافيدانان نيز مصدق اين گزاره است که فرايند توسعه اجتماعي و اقتصادي و شکل فضايي آن به طور جدايي ناپذيري درهم آميخته و به هم مربوط هستند و بنابراين ، بايد آن دو را به صورت مکمل يکديگر در برنامه ريزي شهري و يا در طراحي محيط زيست در نظر داشت (عباس زادگان و ديگران ، ١٣٩١: ٤٩-٤٨ به نقل از: جمشيدي ، ١٣٨٢: ٢٣).
اگـر تحولات ساختار کالبدي - فضايي شهر يزد و عوامل مؤثر بر آن درگذشته تقسيمات شهري را لبه هاي اجتماعي ، فرهنگي و ذهني سازمان مي دادند، ازاين پس تقسيمات شـهري بـا لبـه هـاي اقتصـادي ، سياسي و عيني شکل مي يابند (حبيبي ، ١٣٨٤: ١٦٣).