Abstract:
برای بررسی ابداعات واژگانی در کتاب شعر آنگاه پس از تندر اثر اخوان ثالث، ابتدا 116 واژه هنجارگریز از اثر مذکور جمعآوری شد و در پیکره رایانهای گروه فرهنگنویسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی مورد جستجو قرار گرفت و معلوم شد که از میان 116 واژه مذکور تعداد 57 واژه (14/ 49%) در آثار نویسندگان دیگر هم به کار رفتهاند. نتیجهگیری شد که تعداد 59 واژه (86/ 50%) به اغلب احتمال برساخته اخوان ثالث و واژه نو محسوب میشوند. درباره این سوال که هنجارگریزی واژگانی در اشعار اخوان ثالث به چه میزان با تعمیم قواعد زبان و به چه میزان با نقض قواعد زبان صورت گرفته، در این مقاله نشان داده میشود که هنجارگریزی واژگانی در اکثر موارد (1/ 74%) با تعمیم قواعد و در 9/ 25% موارد با نقض قواعد زبان صورت گرفته است.درباره این سوال که کدام فرایند صرفی در هر یک از موارد تعمیم یا نقض قواعد زبان بیشتر دخیل است، نشان داده میشود که در مورد تعمیم قواعد بیشتر از همه از ترکیب (53%) و در مورد نقض قواعد بیشتر از همه از اشتقاق (5/ 48%) برای ساختن واژههای هنجارگریز استفاده شده است. سرانجام درباره این سوال که کدام محدودیت بیش از همه نقض شده است، نشان داده میشود که محدودیت نحوی (5/ 75%) بیشتر از سایر محدودیتها نقض شده است. هدف از این بررسی و پاسخ به سوالهای بالا این است که امکانات بالقوه زبان فارسی در حوزه واژهسازی شناخته شوند و راهگشای معادلیابی در ترجمه ادبی باشند. همچنین هنجارگریزی واژگانی میتواند به عنوان یکی از ابزارهای شعرآفرینی در اشعار اخوان ثالث جنبهای از ویژگیهای سبکی سرودههای وی را مشخص کند.
As for the question how far lexical innovation in the poetry of Akhavan Salis generalizes the language rules and how far violates them, it is indicated that lexical innovation has occurred in most cases (71.5%) by generalizing the language rules and in 28.5% of cases by violating them. As for which morphological processes are involved in each of the generalization and violation of the language rules, it is shown that compounding is the most frequent process (53%) in generalization of the rules and derivation is the most frequent process (48%) in violation of the rules. Finally, as for what type of restrictions have been ignored by the poet, it is shown that the syntactic restrictions (75.5%) are most frequently ignored. The purpose of this review is to answer the questions above, to indicate potentialities of the Persian language in word formation, and to help find appropriate Persian equivalents to foreign words in literary translation. Studying lexical deviation also helps determine the stylistic characteristics of the poetry of Akhavan Salis.
Machine summary:
تحليل ساختواژي ابداعات واژگاني در آنگاه پس از تندر اخوان ثالث 1 2 غلامرضا دين محمدي استاديار گروه زبان شناسي، دانشگاه تهران 3 حکيمه فنودي دانش آموختۀ کارشناسي ارشد زبان شناسي، دانشگاه تهران چکيده براي بررسي ابداعات واژگاني در کتاب شعر آنگاه پس از تندر اثر اخوان ثالـث ، ابتـدا ١١٦ واژة هنجـارگريز از اثـر مذکور جمع آوري شد و در پيکرة رايانه اي گروه فرهنگ نويسي فرهنگستان زبان و ادب فارسي مورد جستجو قـرار گرفت و معلوم شد که از ميان ١١٦ واژة مذکور تعداد ٥٧ واژه (٤٩/١٤) در آثـار نويسـندگان ديگـر هـم بـه کـار رفته اند.
در اين مقالـه سـعي بـر آن اسـت کـه بـا توضـيح هنجـارگريزي بـه عنـوان ابـزاري بـراي برجسته سازي و در نتيجه شعرآفريني، واژگان هنجارگريز از کتاب شعر آنگاه پس از تندر اخـوان ثالث استخراج و از نظر صرفي تحليل شوند تا به سؤال هاي زير پاسخ داده شود: ١) هنجارگريزي واژگاني در آنگاه پس از تندر اخوان ثالث به چه ميزان با تعميم قواعـد زبـان و به چه ميزان با نقض قواعد زبان صورت گرفته است ؟ ٢) کدام فرايند صرفي در هر يک از تعميم يا نقض قواعد زبان بيشتر از همه دخيل است ؟ ٣) در مورد نقض قواعد زبان کدام محدوديت بيشتر از همه نقض شده است ؟ هدف از اين بررسي و پاسخ به سؤال هاي بالا در ٤بعد کاربردي، اين است که امکانـات بـالقوة زبان فارسي در حوزة واژه سازي شناخته شوند و راه گشـاي معادل يـابي در ترجمـۀ ادبـي باشـند.