Abstract:
تاریخ جهان اسلام در دو قرن اخیر، روایتگر جدال سنتهای بومی مسلمین و فرهنگ نوپای غربی است. در این میان مصریان، به سبب حضور سه سالهی دولت فرانسه، جزء پیشگامان مواجهه با فرهنگ غربی هستند. هرچند کارنامهی فعالیتهای فرانسویان در مصر به تاریکی تجربیات دیگر استعمارگران در خاورمیانه نبود، اما غربستیزان و مخالفان مظاهر تجدد محمدعلی پاشا را که بلافاصله پس از خروج فرانسویان در مصر بر سر کار آمده بود، غربگرا و عنصر وابسته میخواندند. در این نوشتار، با بهرهگیری از روش توصیفیـتحلیلی و استفاده از منابع کتابخانهای، تلاش شده تا ضمن نقد و بررسی هویت دروننگر یا غربگرای اصلاحات محمدعلی پاشا و جانشینانش، به عنوان یک مورد مطالعاتی، روند تغییر و تحول ادارهی اوقاف را به مثابهی یکی از پرسابقهترین نهادهای مذهبیـاقتصادی جوامع مسلمان در جریان مواجههی جامعهی مصر با تجدد متاثر از آن بررسی شود. در این راستا به مقایسهی تطبیقی دو قانون مهم مصوب محمدعلی و جانشینانش در مورد ادارهی اوقاف پرداخته خواهد شد و تاثیرات آن با قوانین مشابه در عهد سلاطین مملوک یا عثمانی مقایسه خواهد شد. از سوی دیگر، به شکلگیری نهاد و تشکیلات متکفل ادارهی اوقاف در ساختار حکومت جدید مصر در عهد خدیویان تا روزگار تسلط انگلستان بر مصر توجه شده و گزارشی از سیر تطور و شکلگیری این نهاد مهم حکومتی در جریان تحولات تاریخ مصر در قرن نوزدهم ارائه خواهد شد.
Over the past two centuries، the history of the Islamic world has narrated the conflict between the native Muslim traditions and the native Western culture. Egyptians، due to the three-year presence of the French government، were among the pioneers in confronting Western culture. Although the activities of the French in Egypt was not as unpleasant as the experiences of other colonialists in the Middle East، anti-Westerners and opponents of the manifestation of the modernization of Muhammad Ali Pasha، who came immediately after the departure of the French from Egypt، known him as a Westernized and dependent element. The aim of this paper which is based on descriptive-analytical method using library sources is to review and study the introverted or Westernized identity of Muhammad Ali Pasha and his successors، as a case study through the process of change and transformation of the “Office of Endowment" as one of the most experienced religio-economic institutions of Muslin community in confronting Egyptian community with modernity. In this regard، this article will compare two important laws which had been approved by Muhammad Ali Pasha and his successors about the “Office of Endowments” and compare its effects with similar laws in the period of Mamluks or Ottoman Sultans. On the other hand، the establishment of the institution and organizations for administration of the “Office of Endowment” during Khadivate until the domination of Britain over the Egypt will be noticed and a report on the evolution of this important governmental institution during the evolution of Egypt’s history in nineteenth century will be presented.
Machine summary:
از سـوی دیگر، گروهی از محققان معتقدند این تصویر ویژه در باب محمدعلی پاشا در نیمه نخست قرن بیستم ایجـاد شده است ، زمانی که مخالفان نظام مدیریت بر اوقاف وی و اسلافش را متهم به نابودی خاندان های معتبـر و اصیل مصری کرده بودند تا نظم نوینی را بر پایه امتیازات اجتماعی حاکم در عصر پیش از محمدعلی ایجاد کنند.
اگرچه بر مبنای متن این قانون نمی توان تشخیص داد که کدام یـک از اوقـاف ولایـات مشمول بررسی و تحقیق ناظران قرار گرفته اند، اما بر مبنای اسناد شورایی به نام «الجمعیـۀ التشریعیۀ» که قدمت آنها به سال ١٩١٣/١٣٣١ بازمی گردد، می تـوان دریافـت کـه اداره ی اوقاف در این دوره بیشتر به موقوفه های امراء و سلاطین پرداخته اسـت .
در قانون سال ١٨٥١/١٢٦٧، که عباس اول در باب اداره اوقاف صادر کرده بود، علاوه بر وظایفی همچون نظارت بر درآمدها و مخارج هر یک از موقوفه هـای مـصر، نظـارت و بازبینی دفاتر گزارش عائدات نیز در نظر گرفته شده بود.
نتیجه گیری تصویر عمومی از فضای اصلاحات محمدعلی پاشا و عصر حکومت خدیویان بر مصر، بـه واسطه پیوندی که اندیشه های اصـلاحگرانه محمـدعلی پاشـا بـا دوره سـه سـاله حـضور فرانسویان به رهبری ناپلئون در مصر داشت ، تصویری غـرب گرایانـه و نـافی ارزش هـای سنتی و مذهبی جامعه مصر است .
بر این مبنا در قانون سال ١٨٣٧/١٢٥٢ که در عصر محمدعلی پاشا صادر شد تلاش شده بود تا با اتکا بر نظـم سـنتی مـدیریت اوقـاف در مـصر حیطـه اختیارات محدود و اندکی برای تشکیلات ناظر بر اوقاف ترسیم شود.