نقش اسرار الشهاده در تطور رجزهای عاشورا Journal Article

چگونگی تطور گزارش های عاشورایی در دهه های اخیر مورد اهتمام محققان عرصه عاشورا پژوهی قرار گرفته است که رجزهای سروده شده در حادثه کربلا از آن جمله است. در همین راستا مقاله حاضر در پی پرداختن به نقش کتاب اسرار الشهاده در تطور رجزهای عاشورایی است. در این نوشتار از روش مطالعات اسنادی، تحلیلی و مقایسه ای میان کتاب اسرار الشهاده و سایر منابع کهن و متقدم تاریخی بهره گرفته شده است. بر پایه یافته ها؛ رجزهای عاشورایی به اَشکال متفاوت مورد توجه منابع قرار گرفته، با این تفاوت که در برخی، رجزها اندک و در بعضی دیگر تطور رجزها قابل رصد است. در این میان سهم اسرار الشهاده بسیار برجسته است به گونه ای که با دخل و تصرفات مختلف در متن و تعداد رجزها، موجب ورود رجزهای جدید در قالب های مختلفی منسوب به شخصیت های حقیقی و نیز خرافی کربلا گشته است.

. ) یکی دیگر از نکات قابل تأمل در اسرار الشهادة، رجزی است که در منابع کهن منسوب به مسلم بن عقیل شده است، طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج 5، ص 374؛ مسعودی، مروج الذهب، ج 3، ص 58؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص 106؛ مفید، الارشاد، ج 2، ص 58. رجزش را مقایسه کنید با رجز وی مطابق آنچه بلاذری و طبری نقل کرده‌اند (طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج 5، ص 430؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج 3، ص 190) نیز از افرادی هستند که رجزهای آنها در اسرار الشهادة با تغییراتی همراه شده است. جالب توجه آنکه آثاری مانند روضة الشهدا و منتخب طریحی نیز که بیشتر جنبه ادبی و شعری دارند و جا داشته است که مؤلفان آنها رجزهای کربلا را بیاورند، اما در این آثار هیچ خبری از رجزها به گستردگی آنچه دربندی آورده است، وجود ندارد و در موارد اندکی هم که به رجزی اشاره کرده‌اند، ادیبانه و خارج از اصل متن رجز بوده است. از میان معاصرین و همچنین منابع بعد از دربندی، آثار مشهوری در واقعه‌نگاری جریان کربلا به خامه نگارش در آمده است که می‌توان ادعا کرد اسرار الشهادة در نقل رجزهای عاشورا بر همه آنها سبقت گرفته است و عده‌ای نیز که به انعکاس رجزهای فروان پرداخته‌اند، گویا در برخی موارد از دربندی پیروی کرده‌اند.