Abstract:
علیرغم چاپهای متعدد و وجود سه تصحیح مشهور از دیوان خاقانی، همچنان اهل ادب از داشتن متنی پیراسته از این دیوان محرومند. این مقاله به تعیین و تحلیل دلایل این محرومیّت میپردازد، و براساس تحلیل سبک شخصی خاقانی، معیارهایی نویافته و علمی¬ برای تصحیح مجدد آن به دست میدهد. برای مستند ساختن سخن مواردی از ضبطهای اشتباه چاپ دکتر سجادی و دکتر کزازی تصحیح میشود.
Machine summary:
در چاپ عبدالرسولی (خاقانی شروانی ،١٣١٦: ٣٩٥) و کزازی (خاقانی ، ١٣٧٥: ٤٧٨) «از نار موسی پیکرش » آمده است ، در نسخه بدل دکتر سجادی «مج » و «پا»، «یا نار موسی پیکرش » ضبط کرده اند (خاقانی شروانی ، ١٣٧٤: ٣٨٢) و همین ضبط صـحیح اسـت ؛ زیـرا یکـی از شـگردها و ابزارهـای سـبکی و تصویری مورد توجه خاقانی ، برای بکاربردن تصویرهای متنوع استفاده از واژة «یا» است که صنعت بدیعی رجوع نیز میسازد؛ و چون تصویر متعدد میشود، ایـن صـنعت زیبـاتر جلـوه میکند؛ شراب و جام بلور در مصراع اول به سقلاب و روم مانند شده است ، شاعر در مصراع دوم ، تشبیه تازه ای می آورد و شراب را به آتش موسی و جام بلور بـه کـف بیـضای ایـشان مانند میکند.
برای مثال میخواهیم با توجه به سبک و طریـق غریـب خاقـانی در صـنعت پـردازی ، یعنـی براساس اصالت بدیعی و لفظی ، تردیدها در باب ضبط اصیل مطلع قصیدة «ایوان مداین » را به یقین تبدیل کنیم : هان ای دل عبرت بین از دیده عبـرکـن هـان ایــــوان مدایـــــن را آیینــــة عبـــــرت دان در متن عبدالرسولی «نظرکن » و در نسخه بدل «عبرکن » آمده است (خاقانی شـروانی ، ١٣١٦: ٣٦٢) در متن سجادی نیز در چاپهای اول و دوم همین «نظرکن » آمده است ؛ اما در چاپهـای بعدی «عبرکن » را جایگزین کرده اند(خاقانی شروانی ، ١٣٧٤: ٣٥٨).