Abstract:
مقالهی حاضر ترجمهی مدخل «علم الهدی» نوشتهی شیعهپژوه برجستهی معاصر، ویلفرد مادلونگ در دائرةالمعارف ایرانیکا است. نویسنده، مقاله را در دو بخش نگاشته است: در بخش نخست، به زندگینامه علم الهدی، و ارتباط او با خلفای عباسی و امیران و وزیران بویهی پرداخته است. گزارش نویسنده در اینجا، از سیّد مرتضی، چهرهای موافق و همراه با خلفای عباسی و حاکمان بویهی به تصویر میشد. در بخش دوم نیز خلاصهای از آراء و عقاید شریف مرتضی را آورده است، از جمله: عدم تحریف قرآن، عدم حجّیت خبر واحد، عقلگرایی و حجیّت عقل، حجیّت اجماع امامیه، عدم حجیّت قیاس، مخالفت با آراء فیلسوفان، مخالفت با اخبار آحاد منقول از سوی قمیها. هر چند سیّد مرتضی در زمان خود بزرگترین عالم امامیّه محسوب میشد و آراء کلامیاش تا قرنها پس از او تاثیرگذار بود؛ امّا دیدگاه وی درباره عدم حجیّت خبر واحد، در میان امامیّه با اقبال عمومی مواجه نشد، بلکه در این زمینه، رای شاگردش شیخ طوسی، مبنی بر حجیّت خبر واحد، پذیرفته شد و لذا اخبار منقول از سوی قمیها، همچنان در فقه امامیّه، مورد استناد است.
Machine summary:
هر چند سید مرتضی در زمان خود بزرگترین عالم امامیه محسوب میشد و آراء کلامیاش تا قرنها پس از او تأثیرگذار بود؛ اما دیدگاه وی درباره عدم حجیت خبر واحد، در میان امامیه با اقبال عمومی مواجه نشد، بلکه در این زمینه، رأی شاگردش شیخ طوسی، مبنی بر حجیت خبر واحد، پذیرفته شد و لذا اخبار منقول از سوی قمیها، همچنان در فقه امامیه، مورد استناد است.
سید مرتضی علم الهدی، دائره المعارف ایرانیکا، ویلفرد مادلونگ شریف مرتضی، ابوالقاسم علی بن حسین موسوی، عالم برجستهی امامی، ادیب و نقیب طالبیان در بغداد بود.
در اوایل دورهی بویهی، نقیبان که بیشتر آنان زیدیمذهب بودند، با پوشیدن جامههای سفید، مخالفت خود را با خلافت عباسی، آشکارا نشان میدادند؛ ولی نقیبهای موسوی امامی از آغاز دوره نقابتشان رداهای تشریفاتی سیاهی را، که از سوی خلفا به آنان پیشکش میشد، میپوشیدند و تلاش میکردند که با خلفا و نیز با امیران بویهی، روابط نزدیکی برقرار کنند؛ به ویژه سید مرتضی که وفادارانه به خلافت عباسی خدمت میکرد.
سید مرتضی تأکید داشت که اخبار آحاد را نمیتوان به عنوان مبنای معتبری برای فقه پذیرفت، حتی اگر ناقلان آنها کاملا موثق شناخته شده باشند؛ ولی در واقع احادیث فقهی امامیه را حدیثگرایان قمی نقل کرده بودند، که همگی به استثنای ابنبابویه صدوق، مشبهه و جبریمسلک بودند (بگذریم از این که برخی از آنان، بدعتهای دیگری را نیز پذیرفته بودند)؛ بنا بر این، آنان، همانند رقبای سنیشان غیرقابل اعتماد بودند.
رساله فی المحکم و المتشابه، به گفته سید مرتضی در مقدمه، این کتاب از تفسیر عالم امامی محمد بن ابراهیم نعمانی اخذ شده است.