Abstract:
شریف مرتضی علم الهدی (د. 436ق)، فقیه، متکلم، ادیب از رهبران امامیه و نقیب طالبیان بغداد، از نسل امام موسی کاظم(ع) است. او فقه و کلام را نزد عالم مشهور امامیه، شیخ مفید (د.413ق) و حدیث را از حسین ابن بابویه (برادر شیخ صدوق) و تحصیلات عالی را در زبان و ادبیات عرب، از ابن نباته، فرا گرفت. وی تحت تاثیر اندیشههای ابنجنّی و مرزبانی قرار داشت که از طرفداران معتزله و شیعه بودهاند. بخشی از آگاهیهای وی از مکتب اعتزال، متاثر از آثار ابواسحاق نصیبینی و قاضی عبدالجبار همدانی است. شریف مرتضی با داشتن شخصیّتی متعادل، ثروت زیاد، و موقعیتهای ویژه اداری و دیوانی در دستگاه بنیعباس و آل بویه، فعالیتهای علمی و داشتن تالیفات متعدد و تربیت شاگردان برجسته در بغداد، از لحاظ سیاسی و اجتماعی نیز، نقش مهمّی داشته است. وی، به لحاظ ثروت نسبتا زیادش، طلاب شیعی را نیز مورد حمایت مالی خویش قرار میداد. او دارای حدود 80 تالیف و دارای کتابخانهای با 80.000 جلد کتاب، بود. از بین شاگردان برجستهی سیّد مرتضی، میتوان به شیخ الطائفه الطوسی، النجاشی، قاضی ابن برّاج الطرابلسی و ابوالصلاح الحلبی اشاره نمود. توسعهی مباحث علم کلام در مکتب امامیهی بغداد، مدیون فعالیتهای گسترده این متکلم برجسته شیعه است.
Machine summary:
شریف مرتضی با داشتن شخصیتی متعادل، ثروت زیاد، و موقعیتهای ویژه اداری و دیوانی در دستگاه بنیعباس و آل بویه، فعالیتهای علمی و داشتن تألیفات متعدد و تربیت شاگردان برجسته در بغداد، از لحاظ سیاسی و اجتماعی نیز، نقش مهمی داشته است.
"/>( اشتغال وی در منصب نقابت، به اتفاق برادر کهتر، محمد (الشریف الرضی) به عنوان دستیار پدرشان، از سال 380ق/990م، آغاز گردید؛ اما پس از چهار سال، با برادر و پدرشان از این مقام معزول شدند؛ [اما چند سال بعد، دوباره] در سال 397ق/1007ق در نتیجه فشارهای بهاء الدوله بویهی بر خلیفه [عباسی]، القادر بالله، محمد با عنوان الرضی ذوالحسبین به عنوان نقیب تعیین گردید و به وی [علی] نیز لقب المرتضی ذوالمجدین داده شده و زین پس، وی با عنوان شریف مرتضی مشهور گردید.
مرتضی همچنین با رد برخی از روایات شیعه، تأکید بر همسانی نسخ موجود قرآن با متن [اصلی] قرآن موجود در دوره پیامبر [صلی الله علیه و آله] نموده و ارزیابی قرآن، به عنوان "مخلوق" را نیز استدلالی نامناسب دانسته است.
تا به وجود آمدن یک سیستم کلامی نوین، از طرف خواجه نصیرالدین طوسی و سایر متکلمان، با بهره گیری از اندیشههای فلسفی ابن سینا، در قرن 7ق/13م، نظریات [کلامی] سید مرتضی و استادش [شیخ] مفید، در بارهی [علم] کلام، ادامه یافته است؛ اما نظریهی رد اخبار آحاد، در خصوص فقه، [نزد عالمان شیعه] از مقبولیتی برخوردار نگردیده است.
این اثر نخستین بار در تهران به سال 1272ق و پس از آن در قاهره در سال 1325ق، به چاپ رسیده است و سپس به طور متعدد منتشر شده است؛ از آن جمله، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، 1373ق/1954م).