Abstract:
سیّد مرتضی علم الهدی، بدون تردید از عالمان برجسته و نام آوران مکتب کلامی امامیه به حساب میآید. او بنیانگذار نخستین مکتب کلامی عقلگرا در امامیه است و تالیفات او در این زمینه، از امّهات منابع کلامی این مذهب، به شمار میآید؛ از میان آثار کلامی وی، دو کتاب الذخیرة و الملخّص فی اصول الدین که در راستای هم و به عنوان تکملهی یکدیگر نوشته شدهاند، از جایگاه ویژهای برخوردارند. البته باید دانست که متن الذخیرة همچون دیگر آثار کلامی شریف مرتضی و نیز دیگر آثار کلامی متکلّمان امامی مکتب بغداد از پیچیدگی خاصی برخوردار است و در موارد متعددی فهم مراد مولف به سهولت، امکان پذیر نیست؛ از این رو نباید آن را با متون کلامی متاخّر همانند دانست. آنچه اکنون در این مقاله مدّ نظر است، کتاب الذخیرهی ایشان و معرّفی نسخهای کهن از آن، موجود در کتابخانه ملی روسیه است که پیشتر، معرّفی اجمالی آن توسّط خانم زابینه اشمیتکه انجام شده است و ترجمه آن نیز به اهتمام آقای پورجوادی، در مجلّه معارف منتشر گردیده است.
Machine summary:
آنچه اکنون در این مقاله مد نظر است، کتاب الذخیرهی ایشان و معرفی نسخهای کهن از آن، موجود در کتابخانه ملی روسیه است که پیشتر، معرفی اجمالی آن توسط خانم زابینه اشمیتکه انجام شده است(<FootNote No="178" Text=" Schmidtke, S.
<FootNote No="179" Text=" اشمیتکه، زابینه، &amp;amp;quot;نسخهای کهن از کتاب الذخیره شریف مرتضی (تاریخ کتابت: 472ق)&amp;amp;quot;، ترجمه رضا پورجوادی، مجله معارف، صص68-84.
سید مرتضی علم الهدی، الذخیره فی علم الکلام، نسخ خطی، روسیه مقدمه پیش از آنکه دربارهی این نسخهی نفیس، سخنی بگویم دو نکته شایان توجه و تأمل به نظر میرسد: ـ نکته نخست آنکه، نسخههای باقیماندهی این دو اثر مهم کلامی شریف مرتضی، متأسفانه اندک هستند؛(<FootNote No="180" Text=" البته قلت نسخه، اختصاصی به آثار کلامی شریف مرتضی ندارد، بسیاری از آثار مکتب کلامی بغداد به این نقیصه مبتلا هستند و نسخههای متعدد و معتبری ندارند.
"/>) از الذخیره شریف مرتضی نیز با همهی اهمیت آن، جز چند نسخهی انگشت شمار، نسخ بیشتری، باقی نمانده است و تنها تصحیح این کتاب نفیس نیز، توسط فهرستنگار نامدار، جناب علامه سید احمد اشکوری، صورت گرفته و آن نیز بر مبنای دو نسخهی متأخر از الذخیرة انجام پذیرفته است: یکی نسخهی کتابخانهی مرکزی آستان قدس رضوی(<FootNote No="183" Text=" نسخهی کتابخانهی دانشکدهی الهیات مشهد مقدس، که به کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، منتقل گردیده است.
نکتهی دیگر اینکه، الذخیرة را سید مرتضی در چند باب تنظیم کرده است و در هر باب هم چندین فصل را ذکر میکند؛ در چاپ جناب آقای سید احمد اشکوری ـ حفظه الله ـ ملاحظه میشود که کلمهی «باب»، در آغاز کتاب، ابتدای «فصل فی أننا نفعل علی سبیل التولید» ذکر شده است،(<FootNote No="192" Text=" الشریف المرتضی، الذخیرة، ص73.