Abstract:
قصیدهی دالیهی شریف رضی (د. 406ق) با مطلع «هذی المنازل بالغمیم فنادها» به عنوان مرثیهای برای امام حسین(ع) معرفی میشود و تاریخ سرایش آن به عاشورای سال 391 هجری (10 دسامبر 1000 میلادی) باز میگردد. شعر چند مضمونی پنجاه و هشت بیتی از محدودیتهای عادی رثا فراتر میرود. عقیدهی نویسنده این است که ترکیب شعر در هم ریخته یا خودسرانه نیست، بلکه شاعر کمابیش به طرز ماهرانهای قواعد قصیدهی عربی کلاسیک شامل فرم، گونه، صور خیال و طرز بیان را به کار برده است تا از دعوای سیاسی و مذهبی برای مشروعیت علوی ـ پیشوایی قریب الوقوع خودش ـ پشتیبانی کند و همزمان اثر شاعرانهای به غایت استادانه و ماندگار خلق کند.
Machine summary:
در امتداد نظریهی مطروحه در «فن شعر مشروعیت اسلامی» (2002)، مبنی بر اینکه شکل قصیدهی دو یا سه بخشی استاندارد و به هیچ وجه خودسرانه، خشک یا تغییرناپذیر نیست بلکه تا حدودی تابع استفادهی بجا و گسترده برای مقابلهی اصطلاحات گوناگون بیعت و دعاوی مشروعیت است، در اینجا نشان خواهم داد که شریف رضی به صورت ظریفی از ظرفیتهای مؤثر نصیب (مقدمهی رثایی)، رثا (نوحه)، مدح (ستایش)، فخر (خودستایی یا مباهات) و هجا (دشنام، طنز) و طرز بیان و صور خیال مرتبط بهره میگیرد تا این موارد را در خدمت اهداف بسیار خاص شاعرانه و نیز سیاسی خویش قرار دهد.
به علاوه، همانطور که شاعر عرب به ما میگوید «یک اندوه اندوه دیگری را برمیانگیزد، ان الاشجا یبعث الاشجا»، طوری که ما متوجه این امر به صورت انتقال شعری از اندوه مثالی عام از نصیب طلالی (هر چند بخش زیادی از آن به دغدغههای خاصتر اشاره میکند) به اندوه خاص که همان مرثیه برای امام حسین(ع) است میشویم.
بخش دو نیز همچنین دارای اثر پسگستر است بدین معنی که این بخش شجاعان جوانی که زمانی در الغمیم به عنوان یاران امام حسین(ع) (اصحاب الحسین) اقامت داشته و در کربلا با او کشته شدند<FootNote No="409" Text=" میگویند 32 سواره و 40 سرباز پیاده بودهاند؛ مشاهده شود: والگیری، «الحسین(ع)»، در دایرة المعارف اسلام، ویرایش2.
اندوه عمیق شریف رضی برای شهادت امام حسین(ع) ابتدا با خطاب قرار دادن وی به عنوان «پدربزرگ» و به علاوه با تصویر استعارهای «گردانهای اندوه» (کتائب حسرة) که به صورت مؤثری سر جای خود قرار داده شده و اینکه تجاوزهای مکرر این گردانها روح را در هم میکوبد به نحو تکان دهندهای در ابیات 52 و53 بیان شده است.