Abstract:
معاملات مجموع صفر معاملاتی هستند که در آنها زیان یکی از معاملهگران در مقابل نفع دیگری است؛ و درست به همان میزان که فردی سود میبرد دیگری ضرر خواهد نمود. کاربرد اصلی معاملات مجموع صفر مدیریت ریسک است. برخی معتقدند که علت حرام بودن قمار، این است که معامله مجموع صفر میباشد و لذا هر معامله مجموع صفر دیگر نیز از نظر اسلام مردود است.
در واکاوی مفهوم قمار به این نتیجه خواهیم رسید که از نظر لغوی و در اصطلاح فقها و از نظر احادیث، قمار دارای سه رکن اساسی است: 1- لعب 2- مغالبه 3- مراهنه. از بین این سه رکن، در معاملات مجموع صفر فقط «مراهنه» موجود است. مراهنه یعنی گرو گذاشتن وجه معین از سوی دو طرف تا در پایان از بازنده به برنده برسد. «مغالبه» به معنای این است که هر یک از طرفین قصد و تلاش برای غلبه بر دیگری را داشته باشد که بهطور عامیانه «برد و باخت» نامیده میشود. در معاملات مجموع صفر کسی بهدنبال برد و غلبه بر طرف مقابل نیست بلکه همه صرفا به دنبال کسب سود هستند. «لعب» به معنای کاری است که غرض عقلایی نداشته باشد درحالیکه معاملات مجموع صفر لااقل یک منفعت و غرض عقلایی مهم دارند و آن همان «پوشش ریسک» است. در نتیجه مطابق تعریف غالب فقهای امامیه از قمار، معامله مجموع صفر، قمار نمیباشد
Zero-sum transactions are transactions in which the expense of one of the traders is against other’s interest; and just as much as one body harms someone else will benefit. The main application of zero-sum transactions is the risk management. Some believe that the prohibition of gambling is because of being a zero-sum transaction, so every another zero-sum transaction is rejected in Islam.
In exploring the concept of gambling will reach the conclusion that literally and in terms of jurists and the Hadith, gambling rests on three pillars: 1- The game 2- The overcoming 3- The betting. Of these three pillars, only "the betting" is available in the zero-sum transactions. The betting means pledging a certain fund by both sides to transfer at the end from the loser to winner. "The overcoming" means that each of the parties have the intention and effort to overcome another which is called "win-lose" in Slang. In the zero-sum transactions no one intends to win and overcome the other side, but all are simply looking to make a profit. "The game" means some work that has no reasonability while a zero-sum transaction has at least an important benefit and rational purpose, that is the risk hedging. As a result, a zero-sum transaction is not gambling.
Machine summary:
در مصوبه هیئت مدیره سازمان بورس قرارداد آتی این گونه تعریف شده است : «قرارداد آتی قراردادی است که فروشنده بر اساس آن متعهد میشود در سررسید معین ، مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمتی که الان تعیین می کنند بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد می شود آن کالا را با آن مشخصات خریداری کند و برای جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد، طرفین به صورت شرط ضمن عقد متعهد می شوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بگذارند و متعهد می شوند متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند و اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغییرات، بخشی از وجه تضمین هر یک از طرفین را به عنوان اباحه تصرف در اختیار دیگری قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سررسید با هم تسویه کنند» (هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار، ١٣٩١، ماده ١ شماره ٣٢).
در نهایت امام خمینی (ره) یک استدراک میفرمایند٤٢ و آن اینکه البته شاید بتوان با استناد به آیه «لا تأکلوا أموالکم بینکم بالباطل إلا أن تکون تجارة عن تراض » نشان بدهیم که عنوان أکل مال بالباطل بر بازی بدون آلات قمار همراه رهن نیز صدق می کند و از این راه، حرمت آن را اثبات کنیم .
و أظهر منها روایة العیاشی الأخری عن محمد بن علی عن أبی عبد الله (ع) فی قول الله - عز و جل - یا أیهـا الذین آمنوا لا تأکلوا أموالکم بینکم بالباطل قال: «نهی عن القمار و کانت قریش یقامر الرجـل بأهلـه و ماله ، فنهاهم الله عن ذلک» (موسوی خمینی، ۱۴۱۵ق: ج۲، ۲۷).