Abstract:
خونبس، از رسوم سنتی بخشی از ایلات کشور برای حل منازعات قومی و نوعی قرارداد اجتماعی با سازوکارهای بومی برای رفع شکافهای بهوجود آمده میان اقوام و احیاء انسجام و همبستگی ایلی است. در این سنت قومی، زنان بخشی از دیه مقتول محسوب میشوند. این پدیده اجتماعی، در میان مردم ایل بهمئی ساکن در منطقه صیدون خوزستان و در محدوده مکانی جنوب غربی ایران نیز جاری بوده است. چیستی، عوامل، کنشگران، کارکردها و آثار اجتماعی این پدیده از مسائلی است که نیاز به مطالعه و کنکاش جدّی دارد. نوشتار حاضر برگرفته از پژوهشی جامع با هدف پاسخ به مسائل مذکور است که در سال 1396، با رویکرد انسانشناختی و با روش میدانی و بهرهگیری از تکنیکهای مصاحبه، مشاهده و بررسی اسناد مکتوب و قراردادهای غیرمکتوب به انجام رسیده است. بر اساس یافتههای پژوهش: محدودیت سرزمینی، قراردادهای ایلی و نظام ایلخانی از زمینههای این پدیده و قتل، جرح و خسارت از عوامل مهم آن است و کارکردهایی مانند: وحدت ایلی، رفع اختلافات، گسترش جمعیت و نظام خانواده، حفظ انسجام و نیز کنشگرانی همچون بزرگان، کدخداها و زنان دارد. «خونبس» گرچه دارای آثار کوتاهمدت قومی بوده اما در بلندمدت پیامدهای نامطلوبی برای برخی کنشگران در پی داشته است؛ ضمن آنکه ابعادی از آن با آموزههای اسلام ناهمخوانی دارد.
Khunbas is part of the traditional customs of some tribe of the country to solve ethnic conflicts and it is a social contract with indigenous mechanisms to overcome the gaps that have been created between races and to restore tribal cohesion and solidarity. In this tribal tradition, women are part of the blood money. This social phenomenon is also occurring among Bahmei clan, who lives in the Seydun area of Khuzestan and within the Geographical area of Southwest Iran. This phenomenon’s essence, factors, actors, functions, and social effects are among the issues that require serious study.
The present paper is based on a comprehensive research aimed at answering the above-mentioned questions. It conducted in 2017, using an anthropological approach and a field method and utilizing techniques of interview, observation, written documents review, and non-paper contracts.
Based on the findings of the study, territorial constraints, tribal contracts, and tribalism system are among the contexts of this phenomenon and the murder, wounding and damaging are one of its important factors, and it has functions such as tribal unity, resolution of disagreements, population and family system expansion, preservation of integrity, and it has actors such as elders, headmen, and women. The "Khunbas", although having short-term ethnic effects, in the long run, has had adverse consequences for some actors, while some aspects of it are inconsistent with the teachings of Islam
Machine summary:
خونبس که با نامهای «خونبری» یا «خونبها» نیز شهرت دارد و از گذشته دور تا سالیان اخیر تداوم داشته است ولی در حال حاضر، بسیار کم شده و تا حد زیادی شکل و مفاد توافقی آن تغییر یافته است؛ البته این پدیده، علیرغم تغییرات فرهنگی و گسترش نظام حقوقی و پیدایش نهادهای قانونی بعد از انقلاب اسلامی، هنوز کارآیی لازم را دارد و در موارد خاصی برگزار میشود.
نزاعهای متعددی میان طوایف در طول تاریخ این ایلات وجود دارد که منشأ اصلی آنها، مسائل ناموسی بوده است و در طی آن، چندین نفر کشته شدهاند؛ چنانکه محتوای برخی مصاحبهها نیز چنین وقایعی را روایت میکنند.
در مواردی مشاهدهشده که فرد بهسبب درمان دندان خود، مراجعه کرده و بعد از کشیدن دندانش، فوت کرده، اما طایفه او، وی را یک مقتول به حساب آورده و از طبیب محلی یا ضارب دندان، طلب خسارت کردهاند و خونبس درباره او نیز جاری شد یا اگر فردی از طرفین در نزاعات سالیان گذشته، زخم عمیق برداشته و پس از مدتی فوت میکند نیز پدیده خونبس اجرا شده است؛ چنانکه خانم 50 سالهای که بهدلیل قتل غیرعمد و بهعنوان بخشی از اجرای توافقنامه خونبس ازدواج کرده بود، ماجرا را چنین تعریف میکند: سیزده ساله بودم که مادرم فوت کرده بود.
6. کنشگران خونبس در اجرای خونبس، تعامل چند گروه یا عنصر اجتماعی ذینفع در آن، با هدف پایاندادن به اختلافات قومی و ایجاد ارتباطات جدید برای انسجام میان دو طایفه قابلمشاهده و برجسته است؛ گرچه در لایههای زیرین این توافقنامه، افراد دیگری مانند حکیم و طبیب محلی، قاتل یا ضاربان و برخی زنان نیز تاثیرگذار هستند.