Abstract:
مطالعه متون عرفانی ادب فارسی نشان میدهد که صوفیه در آرمان شهر خود، به طور گسترده متاثّر از فرهنگ و تعالیم دینی هستند و از این راه جلوههای حکیمانه و اخلاقی آثار خویش را برجستهتر کردهاند. در میان منابع دینی عرفان اسلامی، تعالیم اخلاقی و حکمی اهل بیت(ع) به عنوان یکی از سرچشمههای مبانی سیر و سلوک عارفانه، تاثیر بسزایی در نظم و نثر عرفانی گذاشته است. در این تحقیق جایگاه و میزان اثرگذاری تعالیم حکمی و اخلاقی اهل بیت(ع) در متون عرفانی ادب فارسی و نیز مضامین مشترک موجود میان این تعالیم و متون عرفانی، مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است. بدیهی است با نظر به موضوع و دایره پژوهش - که تفحّص و تحقیق در متون عرفانی تا پایان قرن ششم هجری است - غلبة بحث در این نوشتار، حوزه تعالیم و سیره عملی اهل بیت(ع) است.
Machine summary:
در این تحقیق جایگاه و ميزان اثرگذاري تعالیم حكمي و اخلاقي اهل بیت(ع) در متون عرفاني ادب فارسي و نيز مضامين مشترک موجود میان اين تعاليم و متون عرفانی، مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است.
بديهي است با نظر به موضوع و دايرة پژوهش- جلوههای تعاليم حكمي و اخلاقي اهل بیت(ع) در متون عرفانی ادب فارسی تا پایان قرن ششم- غلبه بحث اين نوشتاردر حوزه تعالیم عملی نظير احوال و فضایل اخلاقی است.
در ادامة بحث، به ذکر موارد برجستهای از فضایل و مکارم اخلاقی پرداخته شده است که متون عرفانی مورد بحث، در شرح و تبیین آن مکارم و نیز برای تأیید و تبرّک کلام خویش، به سیرة عملی حضرت(ع) استناد و استشهاد کردهاند.
زآن كه اين گنده پير شوي كش استدهد اين گنده پير را سه طلاق (سنايي، 1383 : 470) فقر در معنای درویشی و نیز ترک تعلّقات دنیوی که همانا نیازمندی به خدای ـ تعالی ـ است و از جملة سیره زاهدانه امام علی(ع) است، این گونه دراشعار عطّار متجلّی شده است: چنان مطلق شد او در فقر و فاقهاگر چه سيم و زر با حرمت آمد؛ ؛ كه زرّ و نقره بودش سه طلاقهولي گوسالة اين امّت آمد (عطّار، 1384 : 127) ز طفلي تا كه خود را مير كردياگر چه كم نشيند گرسنه شيراز آن جستي به دنيا فقر و فاقه؛ ؛ برين دنياي دون تكبير كردي...
» (کلینی، 1365ج1: 85) عجز عقل بشری در راه شناخت خداوند و استشهاد به کلام امام علی(ع) در دیگر متون تصوّف نیز بازتاب داشته است: «امّا چون كار به كمال رسد و آن صورت در درون پرده دل شود ...
- در میان اهل بيت(ع)، آموزههای تعلیمی امام علي (ع) که مبانی و دستمایههای خود را در عرصة تفکّر و اندیشه از قرآن و سنّت پیامبر (ص) گرفته است، بیشترین بازتاب را در متون عرفاني ادب فارسي داشته است.